Χωρίς απάντηση του ΝΑΤΟ στην αισχρή πρόκληση της "Γαλάζιας Πατρίδας" δεν υπάρχει συνοχή στη συμμαχία

Η διεκδίκηση μη αμφισβητούμενων εδαφών κινδυνεύει να μετατρέψει το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο σε μόνιμες ζώνες συγκρούσεων

Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια ολοένα και πιο επιθετική θαλάσσια στρατηγική, γνωστή ως δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας»  (Mavi Vatan). Πρόκειται για μια γεωπολιτική και ιδεολογική αντίληψη που επιδιώκει να επεκτείνει τη θαλάσσια επιρροή της Άγκυρας στη Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, περιοχές που παραδοσιακά αποτελούν ζωτικά πεδία ελληνικών και κυπριακών συμφερόντων.

Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι εάν το ΝΑΤΟ, του οποίου η Τουρκία αποτελεί μέλος, θα επιλέξει να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη προκλητικότητα που απορρέει από αυτό το δόγμα ή θα συνεχίσει να την ανέχεται για λόγους «συμμαχικής ισορροπίας».

Το περιεχόμενο του δόγματος

Η ιδέα της «Γαλάζιας Πατρίδας» γεννήθηκε μέσα στην τουρκική στρατιωτική σκέψη στα μέσα της δεκαετίας του 2000 και διαμορφώθηκε συστηματικά από πολιτικούς και στρατιωτικούς. Το δόγμα θεωρεί ότι οι θαλάσσιες ζώνες γύρω από την Τουρκία, ιδίως το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της «πατρίδας» και άρα πρέπει να υπαχθούν σε πλήρη τουρκική κυριαρχία ή επιρροή.

Η Τουρκία δεν έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία ορίζει σαφώς τα δικαιώματα των νησιών και των κρατών σε χωρικά ύδατα και ΑΟΖ. Αντίθετα, αμφισβητεί τις διεθνώς κατοχυρωμένες αρχές, επιδιώκοντας να επιβάλει μια «αναθεωρημένη» ερμηνεία που περιορίζει τα δικαιώματα των ελληνικών νησιών και ενισχύει τη δική της παρουσία σε ζωτικής σημασίας θαλάσσιες περιοχές.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της λογικής είναι το παράνομο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο του 2019, το οποίο οριοθετεί θαλάσσια ζώνη μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, αγνοώντας πλήρως την ύπαρξη της Κρήτης, της Καρπάθου και της Ρόδου. Το μνημόνιο αυτό παραβιάζει βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου και έχει καταδικαστεί από την Ελλάδα, την ΕΕ και άλλες δυτικές χώρες ως νομικά άκυρο. Παρά ταύτα, η Τουρκία συνεχίζει να το επικαλείται ως «τετελεσμένο» γεγονός.

Η εσωτερική διάσταση της «Μπλε Πατρίδας»

Το δόγμα δεν αποτελεί απλώς μια στρατηγική επιλογή εξωτερικής πολιτικής. Έχει μετατραπεί σε ιδεολογικό αφήγημα που διαπερνά το τουρκικό εκπαιδευτικό και πολιτικό σύστημα. Διδάσκεται στα σχολεία και παρουσιάζεται ως φυσική προέκταση του τουρκικού εθνικισμού. Οι πολίτες, από νεαρή ηλικία, μαθαίνουν ότι η χώρα τους αδικείται διεθνώς και ότι πρέπει να «ανακτήσει» τα θαλάσσια δικαιώματα που «της ανήκουν».

Αυτή η ιδεολογική καλλιέργεια σημαίνει ότι η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν είναι ένα προσωρινό όραμα κάποιου κυβερνητικού κύκλου, αλλά μια βαθιά ριζωμένη εθνική στρατηγική, ικανή να επηρεάζει διαχρονικά την τουρκική εξωτερική πολιτική. Το γεγονός αυτό καθιστά το δόγμα ιδιαίτερα επικίνδυνο, διότι ενσωματώνεται πλέον στην τουρκική εθνική ταυτότητα.

Οι επιπτώσεις για την Ελλάδα και την Κύπρο

Η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της γεωπολιτικής πίεσης. Η Τουρκία αμφισβητεί διαρκώς τα κυριαρχικά δικαιώματα των δύο χωρών, εκδίδοντας NAVTEX για έρευνες σε περιοχές ελληνικής ή κυπριακής δικαιοδοσίας, αποστέλλοντας ερευνητικά και πολεμικά πλοία, και επιχειρώντας να νομιμοποιήσει τετελεσμένα.

Η ελληνική πλευρά στηρίζεται στη διεθνή νομιμότητα και στο Δίκαιο της Θάλασσας, όμως η τουρκική τακτική δημιουργεί σταδιακά ένα περιβάλλον αμφισβήτησης, μια «γκρίζα ζώνη» στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, όπου οι κανόνες του διεθνούς δικαίου υποκαθίστανται από την ισχύ.

Αυτή η κατάσταση εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για την εθνική κυριαρχία της Ελλάδας και της Κύπρου, αλλά και για τη συνολική ασφάλεια της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, δεδομένου ότι δύο κράτη-μέλη βρίσκονται σε συνεχή αντιπαράθεση.

Η στάση του ΝΑΤΟ

Το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι: Μπορεί και πρέπει το ΝΑΤΟ να αντιδράσει;

Μέχρι σήμερα, η Συμμαχία τηρεί στάση ουδετερότητας, προτιμώντας να μην εμπλακεί σε διμερείς διαφορές μεταξύ μελών. Ωστόσο, η ουδετερότητα αυτή έχει αρχίσει να μεταφράζεται σε ανοχή απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα. Η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη τη γεωστρατηγική της θέση και τον ρόλο της σε ζητήματα όπως η Ουκρανία, η Μέση Ανατολή και οι προσφυγικές ροές, αισθάνεται ότι μπορεί να ενεργεί ανεξέλεγκτα χωρίς ουσιαστικές κυρώσεις.

Το αποτέλεσμα είναι να τίθεται υπό αμφισβήτηση η αξιοπιστία του ΝΑΤΟ. Πώς μπορεί μια συμμαχία συλλογικής άμυνας να διατηρήσει την ενότητά της όταν ένα μέλος της απειλεί ή παραβιάζει την κυριαρχία άλλων; Η απουσία σαφούς θέσης υπονομεύει τη συνοχή και το κύρος της συμμαχίας, δίνοντας το μήνυμα ότι οι ισχυροί μπορούν να αγνοούν τους κανόνες ατιμώρητα.

Οι ευρύτερες γεωπολιτικές συνέπειες

Η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν περιορίζεται στο Αιγαίο. Επηρεάζει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, καθώς η Τουρκία επιδιώκει να ελέγξει κρίσιμες θαλάσσιες οδούς και να αποκτήσει ρόλο ρυθμιστή στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου.

Μια τέτοια στρατηγική, αν μείνει αναπάντητη, θα μπορούσε να επιτρέψει στην Άγκυρα να καθορίζει όρους όχι μόνο σε περιφερειακό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Για την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και για άλλες χώρες όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ, η μόνη ρεαλιστική επιλογή είναι η ενίσχυση των στρατηγικών συμμαχιών τους και η προσφυγή στα διεθνή νομικά όργανα, προκειμένου να διαφυλαχθεί η σταθερότητα και το διεθνές δίκαιο.

Το δόγμα αυτό δεν είναι μια απλή εξωτερική πολιτική επιλογή της Τουρκίας, αποτελεί μια μακροπρόθεσμη αναθεωρητική στρατηγική με βαθιές ιδεολογικές ρίζες. Η αδράνεια του ΝΑΤΟ απέναντι σε αυτή την πολιτική δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο: ότι μια χώρα μπορεί να παραβιάζει τις αρχές της διεθνούς νομιμότητας χωρίς συνέπειες, αρκεί να είναι χρήσιμη στρατηγικά.

Αν η Συμμαχία επιθυμεί να διατηρήσει την αξιοπιστία και τη συνοχή της, οφείλει να αντιμετωπίσει με σαφήνεια τις τουρκικές διεκδικήσεις και να υπερασπιστεί την ισονομία μεταξύ των μελών της.

Η Ελλάδα, από την πλευρά της, καλείται να συνεχίσει να στηρίζεται στο διεθνές δίκαιο, να ενισχύσει τις συμμαχίες της και να επιμείνει στην ειρηνική, αλλά αποφασιστική, υπεράσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων

Το μέλλον της Ανατολικής Μεσογείου και η αξιοπιστία του ΝΑΤΟ θα κριθούν, εν πολλοίς, από το πώς θα απαντηθεί η πρόκληση της «Γαλάζιας Πατρίδας» τα επόμενα χρόνια.

Με πληροφορίες από Middle East Forum

Χωρίς απάντηση του ΝΑΤΟ στην πρόκληση της "Γαλάζιας Πατρίδας" δεν υπάρχει συνοχή στη συμμαχία