F-35 στο Ηνωμένο Βασίλειο: Ένα πρόγραμμα υψηλής τεχνολογίας με σοβαρά προβλήματα

UK MOD

Μπάμπης Παπασπύρος

 Ακολουθεί άρθρο με τα κυριότερα σημεία πρόσφατης έκθεσης της επιτροπής Committee of Public Accounts (CPA), με θέμα : "The UK’s F-35 stealth fighter capability" (Fifty-First Report of Session 2024–26 HC 1232, 31 October 2025 )

Το πρόγραμμα F-35 αποτελεί τη σημαντικότερη επένδυση της Βρετανίας στις μαχητικές αεροπορικές δυνατότητες του 21ου αιώνα. Η χώρα έχει ήδη εντάξει 37 επιχειρησιακά F-35B και σχεδιάζει να αποκτήσει συνολικά 138 αεροσκάφη που θα υποστηρίζει μέχρι το 2069. Παρά την τεχνολογική υπεροχή του τύπου και τη μεγάλη συμμετοχή της βρετανικής βιομηχανίας στο παγκόσμιο πρόγραμμα, η πρόσφατη έκθεση της CPA (Επιτροπής Δημοσίων Λογαριασμών) της Βουλής των Κοινοτήτων αποκαλύπτει μια σειρά από σοβαρές αδυναμίες: ελλείψεις οπλισμού, χαμηλή διαθεσιμότητα, σοβαρές ελλείψεις προσωπικού, καθυστερήσεις σε υποδομές και εκρηκτική αύξηση κόστους.

Οι παραλείψεις αυτές δεν αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά, αλλά συστημικές παθογένειες που απειλούν τη μακροχρόνια επιχειρησιακή ικανότητα ενός από τα σημαντικότερα οπλικά συστήματα των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων.

1. Καθυστερήσεις στις δυνατότητες και στην πλήρη επιχειρησιακή ικανότητα

Ήδη από το 2018, η Βρετανία είχε θέσει στόχο να δηλώσει Full Operating Capability (FOC) για τα F-35 μέχρι το 2023. Η πραγματικότητα όμως αποδείχθηκε πολύ διαφορετική. Η ημερομηνία μετατέθηκε πρώτα για το 2025 και στη συνέχεια προς τα τέλη του 2025, με μια διαδικασία αξιολόγησης που βασίζεται πλέον όχι σε «σκληρά» μετρήσιμα δεδομένα, αλλά σε υποκειμενική στρατιωτική κρίση αρχείο λήψης.

Παρά τη μεγάλη ανάπτυξη δυνάμεων στην Carrier Strike Group του 2025 (έως 24 αεροσκάφη), η Επιτροπή τονίζει πως η επίτευξη FOC κατά τη διάρκεια μιας ενισχυμένης ανάπτυξης δεν αντικατοπτρίζει βιώσιμη επιχειρησιακή ικανότητα. Μετά την επιστροφή από την αποστολή αναμένεται πτώση της διαθεσιμότητας για αρκετούς μήνες λόγω εντατικής συντήρησης, ενώ ήδη πριν από την ανάπτυξη η πίεση στον διαθέσιμο στόλο περιόρισε τις δυνατότητες της εκπαιδευτικής μοίρας.

Η Επιτροπή χαρακτηρίζει την προσέγγιση του Υπουργείου Άμυνας «εφησυχαστική» και επισημαίνει ότι το ΗΒ επιχειρεί να δηλώσει πλήρη ικανότητα παρά τα συνεχιζόμενα ελλείμματα σε οπλισμό, προσωπικό, υποδομές και διαθεσιμότητα αεροσκαφών.

2. Έλλειψη οπλισμού και καθυστερήσεις στον εξοπλισμό

Το σοβαρότερο επιχειρησιακό κενό αφορά την απουσία stand-off όπλου που θα επέτρεπε προσβολή στόχων από ασφαλείς αποστάσεις. Το Υπουργείο Άμυνας αναγνωρίζει ότι η απουσία του πυραύλου Spear 3 αποτελεί το μεγαλύτερο κενό στις σημερινές δυνατότητες του F-35.

Η ένταξη του Spear 3 καθυστερεί:

• λόγω προβλημάτων στον προμηθευτή,
• λόγω καθυστερήσεων στο αμερικανικό πρόγραμμα αναβάθμισης λογισμικού (Tech Refresh 3 / Block 4),
• και λόγω ευρύτερων καθυστερήσεων στο παγκόσμιο πρόγραμμα F-35, στο οποίο το ΗΒ δεν έχει άμεση επιρροή.

Ως αποτέλεσμα, η Βρετανία δεν θα έχει stand-off όπλο πριν τις αρχές της δεκαετίας του 2030, αφήνοντας το αεροσκάφος χωρίς κρίσιμη δυνατότητα σε περιβάλλον υψηλής απειλής.

Εν τω μεταξύ, το πρόγραμμα στρέφεται σε πιθανές «ενδιάμεσες λύσεις» με αγορά όπλων που ήδη βρίσκονται σε υπηρεσία σε άλλες χώρες, μια ενέργεια που υπογραμμίζει το μέγεθος του κενού.

3. Χαμηλή διαθεσιμότητα: μόνο το 1/3 των στόχων διαθεσιμότητας επιτυγχάνεται

Η διαθεσιμότητα των F-35 του ΗΒ παραμένει χαμηλή και κάτω από τις διεθνείς επιδόσεις. Σύμφωνα με την έκθεση, το 2024 ο βρετανικός στόλος F-35 πέτυχε μόλις το ένα τρίτο του στόχου που είχε θέσει το Υπουργείο Άμυνας για την ικανότητα εκτέλεσης όλων των προβλεπόμενων αποστολών αρχείο λήψης.

Ακόμη πιο ανησυχητικό:

Μεταξύ Οκτωβρίου 2024 και Ιανουαρίου 2025, τα βρετανικά F-35B είχαν μόλις τα 2/5 της διαθεσιμότητας που πέτυχε ο παγκόσμιος στόλος των F-35B.

Τα ποσοστά μη διαθεσιμότητας λόγω συντήρησης και έλλειψης ανταλλακτικών ήταν σημαντικά υψηλότερα από τους στόχους του παγκόσμιου προγράμματος.

Οι αιτίες είναι πολλαπλές:

• Έλλειψη τεχνικών και μηχανικών, που επιβαρύνει την ικανότητα συντήρησης.
• Σοβαρές ελλείψεις ανταλλακτικών στο παγκόσμιο δίκτυο υποστήριξης, το οποίο βρίσκεται ακόμη σε «επαναρύθμιση» από τις ΗΠΑ
• Πίεση του στόλου λόγω επιχειρησιακών απαιτήσεων (όπως η μαζική ανάπτυξη στη CSG).

Το αποτέλεσμα είναι ένα μαχητικό υψηλής τεχνολογίας που δεν μπορεί να αποδώσει στο επίπεδο που απαιτεί η χώρα, παρά το τεράστιο οικονομικό κόστος του προγράμματος.

4. Σοβαρές ελλείψεις προσωπικού: μηχανικοί, κυβερνήτες, εκπαιδευτές 

Η κατάσταση στο ανθρώπινο δυναμικό είναι ίσως ακόμη πιο κρίσιμη από τα τεχνικά ζητήματα.

Η Επιτροπή καταγράφει ελλείψεις σε:

μηχανικούς αεροσκαφών,

ειδικούς κυβερνοασφάλειας,

χειριστές F-35,

πλήρως πιστοποιημένους εκπαιδευτές χειριστών.

Το 2025, μόλις 5 από τις 16 απαιτούμενες θέσεις εκπαιδευτών πτήσης ήταν καλυμμένες, ένα ποσοστό που δεν επιτρέπει βιώσιμο ρυθμό εκπαίδευσης νέων πιλότων.

Ακόμη χειρότερα, το Υπουργείο Άμυνας παραδέχεται ότι υπολόγισε λάθος τον αριθμό μηχανικών που απαιτούνται ανά αεροσκάφος, επειδή δεν έλαβε υπόψη άδειες, παράπλευρα καθήκοντα και άλλες ανάγκες. Το λάθος αυτό οδήγησε στην ανάγκη για 168 επιπλέον θέσεις μηχανικών, δηλαδή αύξηση κατά 20% των προβλεπόμενων θέσεων.

Δεδομένου ότι η εκπαίδευση ενός μηχανικού απαιτεί 3–4 χρόνια, το πρόβλημα δεν πρόκειται να λυθεί σύντομα.

Το προσωπικό αποτελεί θεμέλιο της αεροπορικής ισχύος· χωρίς αυτό, οι νέες τεχνολογίες μένουν αναξιοποίητες.

5. Κακής ποιότητας υποδομές και καθυστερήσεις έως το 2034

Το RAF Marham, κύρια βάση των F-35, παρουσιάζει τραγικές ελλείψεις υποδομών που επηρεάζουν την καθημερινότητα των στελεχών και την ικανότητα στελέχωσης. Σύμφωνα με την έκθεση:

Οι συνθήκες διαμονής προσωπικού βρίσκονται στις δύο χαμηλότερες ποιοτικές κατηγορίες του Υπουργείου Άμυνας.

Σε αρκετές περιπτώσεις αναφέρθηκαν προβλήματα όπως φθορές, έλλειψη ζεστού νερού και περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες.

Η αναβάθμιση της βάσης δεν αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν το 2034, παρά το γεγονός ότι οι ανάγκες είναι γνωστές από το 2013.

Η Επιτροπή χαρακτηρίζει το χρονοδιάγραμμα ως «εντελώς απαράδεκτο», αφού η κακή ποιότητα ζωής πλήττει άμεσα:

την επαγγελματική ικανοποίηση,

τη διατήρηση προσωπικού,

και την ικανότητα προσέλκυσης ειδικευμένων τεχνικών.

6. Εκρηκτική αύξηση κόστους και βραχυπρόθεσμες περικοπές που τελικά κοστίζουν περισσότερο

Η έκθεση είναι ιδιαίτερα σκληρή στο θέμα των οικονομικών. Το Υπουργείο Άμυνας κατηγορείται για βραχυπρόθεσμη διαχείριση που οδηγεί σε μακροπρόθεσμες επιβαρύνσεις.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Η καθυστέρηση στην κατασκευή της εγκατάστασης ASAF (για έλεγχο stealth) εξοικονόμησε 82 εκατ. λίρες βραχυπρόθεσμα, αλλά θα κοστίσει 16 εκατ. λίρες παραπάνω έως το 2032 λόγω ανατιμήσεων.

Η υποδομή της 809 NAS καθυστέρησε 6 χρόνια για εξοικονόμηση πόρων, ανεβάζοντας το κόστος από 56 εκατ. λίρες σε 154 εκατ. λίρες.

Η καθυστέρηση των παραδόσεων αεροσκαφών για λόγους «εξοικονόμησης» μείωσε τον διαθέσιμο στόλο και περιόρισε επιχειρησιακές δυνατότητες.

Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι η αύξηση του εκτιμώμενου συνολικού κόστους ζωής (whole-life cost):

Το 2013: 18,4 δισ. λίρες για 48 αεροσκάφη.

Μετά την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου (NAO): 57 δισ. λίρες για 138 αεροσκάφη μέχρι το 2069.

Με την προσθήκη κόστους προσωπικού, καυσίμων και υποδομών: τουλάχιστον 71 δισ. λίρες σύμφωνα με το NAO.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι η καθυστέρηση αναθεώρησης των πραγματικών δαπανών δείχνει ότι το πρόγραμμα δεν είχε ποτέ αντιμετωπιστεί με πλήρη οικονομική διαφάνεια.

Ένα κορυφαίο αεροσκάφος, αλλά ένα προβληματικό πρόγραμμα

Το F-35 είναι αδιαμφισβήτητα το πιο προηγμένο μαχητικό που είχε ποτέ η Βρετανία. Ωστόσο, η έκθεση αναδεικνύει ότι το Υπουργείο Άμυνας απέτυχε να διαχειριστεί αποτελεσματικά το πρόγραμμα:

• Καθυστερήσεις σε οπλισμό, υποδομές και παραδόσεις.
• Ελλείψεις προσωπικού σε κρίσιμους τομείς.
• Χαμηλή διαθεσιμότητα αεροσκαφών.
• Κακή ποιότητα υποδομών διαβίωσης.
• Εκρηκτική αύξηση κόστους και λανθασμένες οικονομικές αποφάσεις.

Η εικόνα που προκύπτει είναι ενός υπερσύγχρονου αεροσκάφους που κινδυνεύει να μην αξιοποιηθεί πλήρως λόγω δομικών αδυναμιών στο σύστημα που το υποστηρίζει.

Η Επιτροπή ζητά πιο ρεαλιστικό προγραμματισμό, σαφείς στόχους, διαφάνεια και επένδυση στο προσωπικό και τις υποδομές διαφορετικά η Βρετανία κινδυνεύει να διαθέτει ένα κορυφαίο μαχητικό χωρίς την απαραίτητη επιχειρησιακή υποστήριξη.

Υ.Γ

Έχουμε δυο επισημάνσεις με βάση τα ανωτέρω: 

Υπάρχει στο ελληνικό κοινοβούλιο αντίστοιχη με την Committee of Public Accounts επιτροπή που να ξεσκονίζει αμυντικές συμβάσεις και προγράμματα ; 

Λαμβάνει υπόψη το ΥΠΕΘΑ, ώστε να είναι προετοιμασμένη, τα προβλήματα των F-35 στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και στις ΗΠΑ;