Το Ευρωπαϊκό "τείχος κατά των drones": Μύθος ή στρατηγική πραγματικότητα;

Μπάμπης Παπασπύρος

Τον τελευταίο καιρό, η ιδέα ενός «τειχους drones» (drone wall) κατά μήκος των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει γίνει βασικό σημείο συζήτησης, ιδίως μετά από αναφορές επανειλημμένων παραβιάσεων εναερίου χώρου από μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εμφανίζεται αποφασισμένη να δράσει, σχεδιάζοντας δίκτυα ανίχνευσης, συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου και τεχνολογίες αναχαίτισης. Ωστόσο, σε πολλά αναλυτικά κείμενα, όπως αυτό του Underfirenews με τίτλο «The Drone Wall Is a European Myth» , εγείρονται σοβαρές αμφιβολίες: μήπως αυτό το «τείχος» δεν είναι παρά ένας περισσότερο ρητορικός συμβολισμός παρά λειτουργική λύση;

Γιατί κάποιοι το αποκαλούν «μύθο»

Καταρχάς, η ονομασία «τείχος» παραπλανά: δεν πρόκειται για φυσικό εμπόδιο, αλλά για δίκτυο τεχνολογικών συστημάτων. Σύμφωνα με αναλυτές, πολλοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι ο όρος δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας απόλυτης άμυνας, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία λύση που μπορεί να αποκλείει κάθε τύπο drone. 

Επιπλέον, η τεχνολογική δυσκολία δεν είναι μικρή: τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν διαθέτουν καν από κοινού ώριμα όλα τα στοιχεία που απαιτούνται για ένα ενιαίο και αποτελεσματικό σύστημα.  Κάποιοι αναλυτές τονίζουν ότι η υλοποίηση ενός «τείχους» με πραγματικό εύρος και συνέργεια απαιτεί δισεκατομμύρια ευρώ και πολύ αυστηρή διασυνοριακή συνεργασία, κάτι που δεν είναι εύκολο σε ένα μπλοκ με τόσο διαφορετικές στρατηγικές προτεραιότητες και αμυντικές δομές. 

Οι στρατηγικοί περιορισμοί: τι δεν λύνει το «τείχος»

Ένα επιχείρημα που προβάλλεται συχνά είναι ότι, ακόμα και να κατασκευαστεί ένα τέτοιο δίκτυο, δεν θα καλύπτει όλους τους τύπους απειλών. Για παράδειγμα, οι αντιπαραθέσεις με τη Ρωσία δεν περιορίζονται μόνο στα φθηνά επιθετικά drones: υπάρχουν και σοβαρές απειλές μέσω πυραύλων, μεγαλύτερων αεροσκαφών ή και κυβερνοεπιθέσεων μέσω λογισμικού ή πληροφοριών.  Η ευρωπαϊκή άμυνα δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά σε «φθηνή» λύση αντικατάστασης της αεροπορικής ισχύος.

Ακόμη, αρκετοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η πιο σημαντική αδυναμία της Ευρώπης δεν είναι τόσο η έλλειψη τεχνολογίας ανίχνευσης όσο η αποδυνάμωση της αποτρεπτικής δυνατότητας. Η Ρωσία, σύμφωνα με αυτούς, δοκιμάζει τη βούλησή του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. και η απάντηση δεν μπορεί να είναι μόνο αμυντική, αλλά πρέπει να περιλαμβάνει και δυνατότητα αντεπίθεσης ή ισχυρού συμβολισμού, ώστε η «τιμωρία» για παραβιάσεις να μη θεωρείται συχνό ή ανώδυνο κόστος. 

Πρακτικά εμπόδια και οικονομικά βάρη

Το κόστος και η κλίμακα αποτελούν μεγάλα εμπόδια. Όπως αναφέρουν κάποιες πηγές, η χρηματοδότηση ενός τέτοιου σχεδίου είναι αμφίβολη, ειδικά καθώς τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικές οικονομικές δυνατότητες και αντιλήψεις για το ποιος πρέπει να αναλάβει το βάρος. Επιπλέον, υπάρχει διαμάχη για τον έλεγχο: ποιος θα διαχειρίζεται και θα συντονίζει τα συστήματα, η Ε.Ε., τα  κράτη ή κάποιος συνδυασμός; 

Πέρα από οικονομικά και πολιτικά ζητήματα, υπάρχει και τεχνικό πρόβλημα: η ενσωμάτωση διαφορετικών τεχνολογιών (radar,  αισθητήρες, ηλεκτρονικός πόλεμος,  drones αναχαιτησης κλπ) απαιτεί στενή συνεργασία και πολύπλοκη διαλειτουργικότητα. Χωρίς αυτό, το «τείχος» μπορεί να μείνει αποσπασματικό ή ανομοιογενές, μειώνοντας την αποτελεσματικότητά του.

Η ουκρανική τεχνογνωσία ως παράδειγμα 

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της συζήτησης είναι η εμπλοκή της Ουκρανίας. Η εμπειρία των Ουκρανών στις μάχες με ρωσικά drones έχει αποδειχθεί πολύτιμη: έχουν αναπτύξει ακουστικούς αισθητήρες, φθηνά drones αναχαίτισης και δίκτυα ανίχνευσης.  Ωστόσο, η υιοθέτηση αυτών των λύσεων στην Ευρώπη δεν είναι απλή: ορισμένα συστήματα ενδέχεται να μην είναι άμεσα συμβατά με ευρωπαϊκές ανάγκες, ενώ η μαζική ανάπτυξη απαιτεί πόρους και υποδομές που δεν είναι δεδομένα.

Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος ότι η Ε.Ε. θα «παραμελήσει» άλλες μορφές άμυνας εστιάζοντας υπερβολικά στο drone wall, ενώ παράλληλα αφήνει ανοικτά τα πιο σημαντικά ζητήματα αποτρεπτικής ικανότητας.

Η Ευρώπη στο σταυροδρόμι του συμβολισμού και της πραγματικότητας

Το «Τείχος των Drones» της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι, περισσότερο ένας συμβολισμός παρά μια σίγουρη λύση-πανάκεια. Αν και ο συμβολισμός αυτός μπορεί να έχει πολιτική και ψυχολογική αξία ως μήνυμα ενότητας, αποφασιστικότητας και τεχνολογικής ανεξαρτησίας, η πραγματικότητα δείχνει ότι υπάρχουν σημαντικά τεχνικά, οικονομικά και στρατηγικά εμπόδια.

Για να γίνει πράγματι αποτελεσματικό, το σχέδιο πρέπει να ξεπεράσει την αφηρημένη ρητορική, να ενσωματώσει λειτουργικά συστήματα ανίχνευσης και αναχαίτισης και κυρίως, να μην αγνοεί τις βαθύτερες ανάγκες της ευρωπαϊκής άμυνας: αποτροπή, αντεπίθεση και κοινή λήψη αποφάσεων. Διαφορετικά, το «τείχος» θα παραμείνει περισσότερο ιδέα παρά πραγματικότητα, ένας μύθος που, αν δεν αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα, μπορεί να δημιουργήσει ψευδείς προσδοκίες ασφάλειας.