Ο κ.ΥΕΘΑ επιχειρεί να "διδάξει" τις Ένοπλες Δυνάμεις για αρμοδιότητες που δεν τους ανήκουν

Μπάμπης Παπασπύρος

Η πρόσφατη ομιλία του Υπουργού Εθνικής Άμυνας κ. Νίκου Δένδια στο 3ο Συνέδριο Εργασίας της ΑΜΚΕ «Κόμβος», με τίτλο «Η Ελλάδα σε Παγκόσμια Προοπτική», άνοιξε για ακόμη μία φορά τη συζήτηση γύρω από την τεχνολογική αναβάθμιση, την καινοτομία και την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας στο αμυντικό οικοσύστημα της χώρας. Ο Υπουργός αναφέρθηκε σε δύο σημαντικά βήματα: τη δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας (ΕΛΚΑΚ) και την ίδρυση Διεύθυνσης Καινοτομίας στις Ένοπλες Δυνάμεις. Πρόκειται αναμφίβολα για πρωτοβουλίες που αντανακλούν μία διεθνή τάση, την προσπάθεια των κρατών να συνδέσουν τις Ένοπλες Δυνάμεις με την εγχώρια αμυντική τεχνολογία, την καινοτομία και τις start-ups.

Ωστόσο, ο δημόσιος λόγος γύρω από την καινοτομία στην άμυνα χρειάζεται μεγαλύτερη σαφήνεια και ολοκληρωμένο σχέδιο, ώστε να αποφεύγονται εσφαλμένες εντυπώσεις σχετικά με τον ρόλο, τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες των Ενόπλων Δυνάμεων. Σε αυτή τη συζήτηση, ο Υπουργός άφησε ένα σημαντικό κενό: την υπενθύμιση του θεσμικού ρόλου των Επιτελείων και των ορίων της συμμετοχής τους στη διαδικασία ανάπτυξης αμυντικών συστημάτων και προμηθειών.

Η έννοια των Ενόπλων Δυνάμεων και η πραγματική διαδικασία λήψης αποφάσεων

Καταρχάς, αξίζει να διευκρινιστεί, για την ακρίβεια του δημόσιου διαλόγου, ότι οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούνται από τρεις διακριτούς Κλάδους: τον Στρατό Ξηράς, το Πολεμικό Ναυτικό και την Πολεμική Αεροπορία. Αυτοί υπάγονται στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και λειτουργούν επιχειρησιακά υπό την ευθύνη των Γενικών Επιτελείων. Η αποστολή τους αφορά την αποτροπή, την άμυνα και την εκτέλεση στρατιωτικών επιχειρήσεων. Δεν αφορά και δεν πρέπει να αφορά την άσκηση πολιτικής ή τη χάραξη βιομηχανικής στρατηγικής.

Στην τοποθέτησή του, ο Υπουργός μίλησε για την ανάγκη οι Ένοπλες Δυνάμεις «να θέτουν ερωτήματα» και να μην αγοράζουν «προϊόντα από το ράφι». Η φράση έχει προφανώς θετική πρόθεση: να δώσει έμφαση στη σημασία της τεχνολογικής πρωτοβουλίας και της δημιουργικής αναζήτησης λύσεων. Ωστόσο, δημιουργεί ενδεχομένως λανθασμένες εντυπώσεις για το πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα η διαδικασία των εξοπλισμών.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις δεν αγοράζουν οι ίδιες. Δεν αποφασίζουν μόνες τους για προγράμματα και δεν καθορίζουν τη στρατηγική συμμετοχής της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας.

Αντίθετα, τα Επιτελεία εισηγούνται στην πολιτική ηγεσία, βάσει:

• των επιχειρησιακών απαιτήσεων,
• της απειλής,
• των αναγκών του κάθε Κλάδου,
• και των παραμέτρων διαλειτουργικότητας.

Τη στρατηγική και τις πολιτικές αποφάσεις για τη βιομηχανική συμμετοχή, τη χρηματοδότηση, την τεχνολογική κατεύθυνση και τις διεθνείς συνεργασίες τις λαμβάνει η πολιτική ηγεσία: ο Υπουργός, ο Υφυπουργός, οι Γενικές Διευθύνσεις, το ΚΥΣΕΑ και τα αρμόδια συλλογικά όργανα.

Αυτό δεν είναι λεπτομέρεια. Είναι ο πυρήνας της ορθής λειτουργίας του αμυντικού τομέα σε κάθε δυτική δημοκρατία.

Καινοτομία: ναι, αλλά με ρεαλισμό και με σεβασμό στην επιχειρησιακή πραγματικότητα

Η προώθηση της καινοτομίας στις Ένοπλες Δυνάμεις είναι επιβεβλημένη. Το διεθνές παράδειγμα, από το DARPA στις ΗΠΑ μέχρι πρόσφατες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, δείχνει ότι οι σύγχρονοι στρατοί πρέπει να συνεργάζονται στενά με την τεχνολογική κοινότητα, να δοκιμάζουν νέες ιδέες, να αναπτύσσουν λύσεις που δεν υπάρχουν ακόμη στην αγορά.

Όμως η καινοτομία δεν πρέπει να μετατρέπεται σε ρητορική που υπονοεί ότι οι Ε.Δ. οφείλουν να γίνουν «τεχνολογικό εργαστήριο» ή να αναλάβουν ρόλο διαμορφωτή της αμυντικής βιομηχανίας. Η αποστολή τους παραμένει πρωτίστως επιχειρησιακή. Επομένως:

• οι Ε.Δ. μπορούν να καταθέτουν ανάγκες και τεχνικές προδιαγραφές,
• μπορούν να δοκιμάζουν πειραματικά συστήματα,
• μπορούν να συμμετέχουν σε ταχείες διαδικασίες αξιολόγησης,
• αλλά δεν μπορούν και δεν πρέπει να καθορίζουν τη βιομηχανική πολιτική της χώρας.

Η ευθύνη αυτή ανήκει αποκλειστικά στην πολιτεία.

Η πρόκληση: δημιουργία οικοσυστήματος χωρίς σύγχυση ρόλων

Το στοίχημα για την Ελλάδα δεν είναι απλώς να ιδρύσει νέους φορείς ή να εισαγάγει τη λέξη «καινοτομία» στο λεξιλόγιο της άμυνας. Το πραγματικό στοίχημα είναι να χτίσει ένα λειτουργικό οικοσύστημα, στο οποίο:

• η Πολιτεία χαράσσει στρατηγική,
• η αμυντική βιομηχανία υλοποιεί,
• τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα προσφέρουν τεχνογνωσία,
• και οι Ένοπλες Δυνάμεις εκφράζουν συγκεκριμένες επιχειρησιακές απαιτήσεις χωρίς να φορτώνονται ευθύνες που δεν τους ανήκουν.

Χωρίς αυτή τη διάκριση, ο δημόσιος λόγος κινδυνεύει να θολώνει την εικόνα, να φορτώνει στις Ε.Δ. καθήκοντα που δεν τους αναλογούν και να αποπροσανατολίζει την πραγματική στρατηγική ανάγκη: τη δημιουργία μίας συνεκτικής αμυντικής και τεχνολογικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο.

Η παρέμβαση του Υπουργού αναδεικνύει πράγματι την ανάγκη για πιο τολμηρή και πιο δημιουργική προσέγγιση στα ζητήματα αμυντικής καινοτομίας. Ωστόσο, όταν η πολιτική ηγεσία μιλά για την αναβάθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων, είναι κρίσιμο να αποτυπώνεται με σαφήνεια ο πραγματικός ρόλος τους στο θεσμικό πλαίσιο: οι Ε.Δ. εισηγούνται, η Πολιτεία αποφασίζει.

Η αποτελεσματική αμυντική καινοτομία δεν θα προκύψει αν μεταθέσουμε την ευθύνη στις Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά αν δημιουργήσουμε ένα σοβαρό, διαφανές και ώριμο σύστημα στο οποίο η πολιτική, η βιομηχανία, η έρευνα και τα Επιτελεία συνεργάζονται με ξεκάθαρους ρόλους.

Τότε, και μόνο τότε, τα νέα εργαλεία όπως το ΕΛΚΑΚ και η Διεύθυνση Καινοτομίας θα μπορέσουν πραγματικά να αξιοποιηθούν προς όφελος της εθνικής άμυνας και της ασφάλειας της χώρας.