Κόβοντας τον "Γόρδιο Δεσμό" της Ευρώπης: Πέντε καταλύτες για μια νέα αμυντική πραγματικότητα

Μπάμπης Παπασπύρος

Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά στη μεγαλύτερη αμυντική αναδιάρθρωση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δεν άλλαξε μόνο τα δεδομένα της διεθνούς ασφάλειας, επέβαλε μια ριζική επανεκκίνηση στις πολιτικές άμυνας, στον τρόπο που οι ευρωπαϊκές δυνάμεις σχεδιάζουν, παράγουν και προμηθεύονται αμυντικά συστήματα. Η δέσμευση για αύξηση των αμυντικών δαπανών στα επίπεδα του 3,5% του ΑΕΠ έως το 2035, δηλαδή πάνω από 1 τρισεκατομμύριο ευρώ ετησίως, αποτυπώνει το μέγεθος της στροφής, αλλά και της πρόκλησης.

Μέχρι το 2030, οι δαπάνες των ευρωπαϊκών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ εκτιμάται ότι θα φτάσουν τα 800 δισεκατομμύρια ευρώ, από 600 δισ. σήμερα, ενώ η δαπάνη για εξοπλισμούς θα αγγίξει τα 335 δισ. ετησίως, σχεδόν δεκαπλάσια από τα επίπεδα του 2014 . Παράλληλα, η αύξηση της παραγωγής θα μπορούσε να δημιουργήσει έως και 1,2 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ωστόσο, οι προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν είναι βαθιά διασυνδεδεμένες, ένας πραγματικός «Γόρδιος δεσμός» που αφορά τον καθορισμό των επιχειρησιακών απαιτήσεων, την ταχύτητα των προμηθειών, τη βιομηχανική βάση, τη ροή κεφαλαίων, την καινοτομία και την ενίσχυση του εργατικού δυναμικού. 

Το κείμενο της McKinsey ("Cutting Europe’s €800 billion Gordian knot- Five catalysts to transform defense"), προτείνει πέντε συγκεκριμένες δράσεις-καταλύτες για να μετατραπεί αυτή η πρωτοφανής επένδυση σε πραγματική αποτροπή και επιχειρησιακή ισχύ.

1. Πολυεπίπεδα και ταχύτερα μοντέλα προμηθειών

Το παραδοσιακό μοντέλο προμηθειών, σχεδιασμένο για περιόδους ειρήνης με έμφαση στη γραφειοκρατία και τη λογοδοσία, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στη σημερινή ταχύτητα τεχνολογικής εξέλιξης. Η πρόταση: υιοθέτηση ενός πολυεπίπεδου συστήματος όπου η διαδικασία προσαρμόζεται ανάλογα με την κρισιμότητα του συστήματος.

Υψηλής αξίας εξοπλισμός (μαχητικά αεροσκάφη, πολεκικά πλοία, άρματα, υποβρύχια κλπ) χρειάζεται μακροπρόθεσμο προγραμματισμό αλλά με μεγαλύτερη ευελιξία αναβαθμίσεων.

Αναλώσιμες και φθηνότερες πλατφόρμες, όπως drones και πυρομαχικά, απαιτούν ταχείες συμβάσεις και γρήγορο κύκλο δοκιμών–παραγωγής.

Λογισμικό και ψηφιακά συστήματα πρέπει να αναπτύσσονται με ρυθμό start-up, με συνεχείς αναβαθμίσεις και όχι με πολυετή κύκλο ανάπτυξης.

Το παράδειγμα της Ουκρανίας δείχνει ότι οι εμπόλεμες ανάγκες μπορούν να συντομεύσουν τον κύκλο “σχεδιασμός–παραγωγή–χρήση” από χρόνια σε εβδομάδες. Η Ευρώπη οφείλει να μεταφέρει αυτά τα διδάγματα στις δικές της διαδικασίες.

2. Βιομηχανική Βάση Έτοιμη για Κλιμάκωση

Η σημερινή ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία παράγει περίπου 100 δισ. ευρώ ετησίως για την ευρωπαϊκή αγορά, τη στιγμή που οι ανάγκες του 2030 θα ξεπερνούν τα 335 δισ. . Αυτό σημαίνει ότι είτε η Ευρώπη θα αυξήσει την παραγωγική της ικανότητα κατά 235 δισ. ευρώ κάθε χρόνο είτε θα συνεχίσει να εισάγει μεγάλο μέρος των συστημάτων της από τρίτες χώρες.

Η πρόταση περιλαμβάνει:

• Γραμμές παραγωγής που μπορούν σε κρίση να μετατραπούν από πολιτικά σε στρατιωτικά προϊόντα.
• Μακροχρόνια συμβόλαια με σαφές πλάνο κλιμάκωσης ώστε η βιομηχανία να μπορεί να επενδύσει χωρίς τον φόβο «εγκλωβισμένων» επενδύσεων.
• Διεύρυνση εξαγωγών, ώστε η σταθερή εξωτερική ζήτηση να διασφαλίζει υψηλές γραμμές παραγωγής ακόμη και σε καιρούς ειρήνης.

Η εμπειρία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πιο πρόσφατα από την Ουκρανία δείχνει ότι όποιος μπορεί να παράγει γρήγορα και μαζικά έχει το στρατηγικό πλεονέκτημα.

3. Συνεργατικά μοντέλα ανάπτυξης και καινοτομίας

Η ευρωπαϊκή βιομηχανία χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό, πολλά προγράμματα, μικρές παρτίδες παραγωγής, παράλληλες επενδύσεις. Αυτό αυξάνει το κόστος και μειώνει την ταχύτητα.

Για να αντιμετωπιστεί:

• Δημιουργία περιφερειακών clusters όπου μεγάλες εταιρείες, ΜμΕ και εταιρείες τεχνολογίας συνυπάρχουν σε κοινή αλυσίδα αξίας.
• Κοινές βάσεις δεδομένων και δοκιμαστικά πεδία, ώστε τεχνολογίες από το robotics, την αυτοκινητοβιομηχανία ή την AI να ενσωματώνονται εύκολα σε αμυντικά προϊόντα.
• Κίνητρα για κοινοπραξίες που θα λαμβάνουν χρηματοδότηση με βάση την επίτευξη κοινών στόχων και όχι μεμονωμένων εταιρικών έργων.

Το ζητούμενο είναι ένα οικοσύστημα όπου η καινοτομία δεν θα περιορίζεται σε μικρές start-up αλλά θα διαχέεται ταχύτατα σε όλη την ευρωπαϊκή αμυντική αλυσίδα.

4. Εξασφάλιση πρώτων υλών και ενεργειακών συστατικών

Η «πρώτη ύλη» της άμυνας, TNT, προωθητικά, σπάνιες γαίες, ειδικά κράματα αποτελεί το αδύναμο σημείο της Ευρώπης. Η παραγωγή έχει μεταφερθεί εκτός συνόρων και η εξάρτηση είναι υψηλή.

Γι’ αυτό απαιτούνται:

• Εθνικοί στόχοι για την εγχώρια παραγωγή κρίσιμων υλικών.
• Επανενεργοποίηση χημικών εγκαταστάσεων για παραγωγή πυροτεχνικών και εκρηκτικών υλών.
• Στρατηγικά αποθέματα πρώτης ύλης, αντίστοιχα με τα στρατηγικά αποθέματα φυσικού αερίου.
• Logistics συνεργασίας μεταξύ κρατών ώστε να αποφεύγονται bottlenecks στον «πρώτο κρίκο» της αλυσίδας παραγωγής.

Χωρίς αυτά, ακόμη και μια βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας δεν μπορεί να παράγει τίποτα.

5. Αξιοποίηση και αναβάθμιση υφιστάμενων πλατφορμών

Η άμεση αποτρεπτική ισχύς της Ευρώπης εξαρτάται λιγότερο από τα συστήματα που θα παραλάβει σε 10–15 χρόνια και περισσότερο από το πώς διαχειρίζεται τα συστήματα που έχει ήδη

Η McKinsey προτείνει:

• Εκτεταμένα προγράμματα MRO (Maintenance, Repair, Overhaul) με συμβόλαια «pay-for-availability», όπου ο ανάδοχος αμείβεται με βάση την πραγματική επιχειρησιακή διαθεσιμότητα των μέσων.

• Στοχευμένες αναβαθμίσεις (αισθητήρες, λογισμικό, ηλεκτρονικά, προστασία), αντί της αγοράς νέων πλατφορμών.
• Modular upgrades που κρατούν τα συστήματα επίκαιρα επί δεκαετίες, όπως στην περίπτωση των αναβαθμίσεων του Patriot από το 1982 έως σήμερα.

Οι αναβαθμίσεις μπορούν να παράγουν επιχειρησιακό αποτέλεσμα πολύ πιο γρήγορα και φτηνά από τα νέα εξοπλιστικά προγράμματα.

 Η Ευρώπη σε Σταυροδρόμι

Η Ευρώπη καλείται να μετατρέψει μια ιστορική αύξηση αμυντικών δαπανών σε χειροπιαστή αποτροπή. Αυτό απαιτεί ριζικές αλλαγές στον τρόπο προμηθειών, στην παραγωγική βάση, στην καινοτομία, στην προσέλκυση κεφαλαίων και στην αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού.

Πάνω απ’ όλα, όμως, απαιτείται πολιτική βούληση και συλλογική ευθύνη.

Αν η Ευρώπη καταφέρει να «κόψει τον Γόρδιο δεσμό» της, τότε όχι μόνο θα ενισχύσει την ασφάλειά της, αλλά θα δημιουργήσει και τις βάσεις για μια νέα εποχή ανταγωνιστικότητας, τεχνολογικής πρωτοπορίας και οικονομικής ανάπτυξης.