Σε κρίσιμο σταυροδρόμι το ακριβότερο πρόγραμμα του Πενταγώνου F-35 Joint Strike Fighter με καθυστερήσεις και υπερβάσεις κόστους

Το πρόγραμμα F-35 Joint Strike Fighter, το πιο φιλόδοξο και δαπανηρό εξοπλιστικό σχέδιο στην ιστορία του αμερικανικού Υπουργείου Άμυνας, παραμένει βυθισμένο σε ένα πλέγμα τεχνικών, οργανωτικών και βιομηχανικών προβλημάτων.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Government Accountability Office (GAO) Sep. 2025, οι συνολικές δαπάνες του προγράμματος ξεπερνούν πλέον τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια , ποσό που περιλαμβάνει τόσο την απόκτηση όσο και τη συντήρηση του στόλου των 2.470 αεροσκαφών κατά τη διάρκεια ζωής 77 ετών.

Η νέα έκθεση του GAO με τίτλο “Actions Needed to Address Late Deliveries and Improve Future Development” αποτυπώνει με σαφήνεια τη συνεχιζόμενη κρίση του προγράμματος, ιδίως στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού Block 4 και της τεχνολογικής αναβάθμισης Technology Refresh 3 (TR-3).

Το Block 4: Πενταετής καθυστέρηση και υπέρβαση κόστους άνω των 6 δισ. δολαρίων

Η αναβάθμιση Block 4, που αφορά νέες δυνατότητες όπως βελτιωμένα συστήματα ραντάρ, νέα όπλα και εξελιγμένες λειτουργίες ηλεκτρονικού πολέμου, παρουσιάζει υπέρβαση κόστους άνω των 6 δισ. δολαρίων και καθυστέρηση τουλάχιστον πέντε ετών σε σχέση με τα αρχικά χρονοδιαγράμματα. Η ολοκλήρωση του προγράμματος μετατίθεται πλέον για το 2031, ενώ αρκετές από τις προγραμματισμένες ικανότητες μεταφέρονται σε μελλοντικές φάσεις ανάπτυξης.

Η βασική τεχνολογική βάση του Block 4, το Technology Refresh 3 (TR-3), έχει εξελιχθεί σε σημείο συμφόρησης. Το πακέτο, αξίας 1,9 δισ. δολαρίων, περιλαμβάνει νέες μονάδες επεξεργασίας και λογισμικού, κρίσιμες για την υποστήριξη των νέων δυνατοτήτων. Η καθυστέρηση του TR-3 έχει οδηγήσει σε αλυσιδωτές επιπτώσεις, με τη Lockheed Martin να παραδίδει το 2024 όλα τα αεροσκάφη καθυστερημένα, κατά μέσο όρο 238 ημέρες, έναντι 61 ημερών το 2023.

Παραδόσεις με καθυστέρηση και ελλιπείς προδιαγραφές

Η εικόνα είναι εξίσου προβληματική και για την Pratt & Whitney, τον κατασκευαστή κινητήρων. Το 2024, όλοι οι κινητήρες παραδόθηκαν καθυστερημένα, κατά μέσο όρο 155 ημέρες. Παρά τις συνεχείς “διορθωτικές ενέργειες”, οι καθυστερήσεις αυξάνονται.

Το GAO επισημαίνει ότι και οι δύο κύριοι ανάδοχοι, Lockheed Martin και Pratt & Whitney, συνεχίζουν να λαμβάνουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε bonus και κίνητρα έγκαιρης παράδοσης, ακόμη κι όταν παραδίδουν εκπρόθεσμα. Ειδικότερα, η δομή των κινήτρων επιτρέπει στους αναδόχους να παραδώσουν έως και 60 ημέρες αργότερα και να εξακολουθούν να εισπράττουν μέρος των bonus. Το GAO χαρακτηρίζει το σύστημα «αναποτελεσματικό και αντιπαραγωγικό» και προτείνει την πλήρη αναθεώρησή του.

Περαιτέρω, η Lockheed Martin παραδίδει ακόμη αεροσκάφη οου δεν καλύπτουν πλήρως τις απαιτήσεις. Περισσότερα από 475 “Major Variance Requests” (σημαντικές αποκλίσεις) παραμένουν ανοικτά, ενώ ορισμένα υφίστανται για πάνω από 15 χρόνια. Η εταιρεία εξακολουθεί να παραδίδει κάθε νέα παρτίδα F-35 με δεκάδες τέτοιες αποκλίσεις, γεγονός που εγείρει ερωτήματα...

Οικονομικό και βιομηχανικό αδιέξοδο

Το πρόγραμμα έχει ήδη υπερβεί το αρχικό εκτιμώμενο κόστος ανάπτυξης του 2001 κατά 252 δισ. δολάρια, με το συνολικό κόστος απόκτησης να φθάνει πλέον τα 485 δισ. (σύμφωνα με τα στοιχεία του 2023). Παράλληλα, οι δαπάνες συντήρησης και λειτουργίας (O&M) αναμένεται να ξεπεράσουν 1,58 τρισ. δολάρια.

Παρά τις καθυστερήσεις και τα προβλήματα, το Πεντάγωνο εξακολουθεί να σχεδιάζει παραγωγή 156 αεροσκαφών ετησίως, αν και η Lockheed δεν έχει κατορθώσει να τηρήσει καν το χαμηλότερο στόχο των 153. Το GAO προειδοποιεί ότι χωρίς αναπροσαρμογή των ρυθμών παραγωγής και χωρίς αξιολόγηση της πραγματικής ικανότητας των αναδόχων, το πρόγραμμα κινδυνεύει να επιβαρύνει περαιτέρω το κόστος και να καθυστερήσει κρίσιμες επιχειρησιακές αναβαθμίσεις.

Νέα υποπρογράμματα: προσπάθεια διάσωσης μέσω αναδιάρθρωσης

Αντιμέτωπο με την κριτική, το Υπουργείο Άμυνας αποφάσισε να δημιουργήσει νέα “major subprograms” ώστε να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά τις επιμέρους φάσεις ανάπτυξης. Το πρώτο αφορά το Block 4 και το TR-3, τα οποία πλέον θεωρούνται ξεχωριστό υποπρόγραμμα με αυτόνομο χρονοδιάγραμμα και προϋπολογισμό. Το δεύτερο, υπό διαμόρφωση, αφορά τον εκσυγχρονισμό του κινητήρα και του συστήματος ψύξης (Engine and Power Thermal Management Modernization – EPM).

Για το EPM, έχουν ήδη υπογραφεί δύο προκαταρκτικές συμβάσεις: μία με την Pratt & Whitney (1,3 δισ. δολάρια) για το “Engine Core Upgrade” και μία με τη Lockheed Martin (107 εκατ. δολάρια) για τη μελέτη της αναβάθμισης του συστήματος ψύξης (PTMU). Το GAO, ωστόσο, επισημαίνει ότι το Πεντάγωνο δεν έχει ακόμη καθορίσει σαφές “acquisition pathway”, όπως απαιτείται από το πλαίσιο Adaptive Acquisition Framework του 2020.

Προτάσεις και συμπεράσματα του GAO

Το GAO διατυπώνει έξι συστάσεις προς το Υπουργείο Άμυνας, μεταξύ των οποίων:

• Αξιολόγηση της παραγωγικής ικανότητας της Lockheed Martin ώστε να προσδιοριστεί ρεαλιστικά ο αριθμός αεροσκαφών που μπορεί να παραδίδει εγκαίρως.
• Αναθεώρηση της πολιτικής κινήτρων, ώστε οι επιβραβεύσεις να συνδέονται με πραγματικές επιδόσεις και όχι με εκπρόθεσμες παραδόσεις.
• Επέκταση της χρήσης ψηφιακών μοντέλων και εργαλείων προσομοίωσης, για ταχύτερη ανάπτυξη και επικύρωση σχεδίων.
• Ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας μέσω συγκεντρωμένων βάσεων δεδομένων για τεχνικές αποκλίσεις (MVRs).

Το Υπουργείο Άμυνας συμφώνησε πλήρως με τέσσερις από τις έξι προτάσεις και «μερικώς» με τις υπόλοιπες, δηλώνοντας ότι λαμβάνει μέτρα για τη βελτίωση του προγράμματος. Το GAO, ωστόσο, εκτιμά ότι απαιτείται περαιτέρω δράση για να αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα διαρθρωτικά προβλήματα

Η νέα έκθεση του GAO δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας: το πρόγραμμα F-35, παρά την επιχειρησιακή του σημασία για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, εξακολουθεί να λειτουργεί με υπέρμετρο κόστος, χαμηλή αποδοτικότητα και συστηματικές καθυστερήσεις.