Η Χαμένη Ευκαιρία της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας: Τι κάναμε όλα αυτά τα χρόνια;

Μπάμπης Παπασπύρος 

Με αφορμή το πρόσφατο άρθρο του Αλέξη Παπαχελά "Ατενίζοντας τις καταιγίδες να πλησιάζουν", για την αξιοθαύμαστη αμυντική βιομηχανία του Ισραήλ, αλλά και την αλματώδη ανάπτυξη της αντίστοιχης βιομηχανίας της Τουρκίας, προκύπτει ένα αμείλικτο ερώτημα: Τι κάναμε εμείς όλα αυτά τα χρόνια; Γιατί η Ελλάδα, μια χώρα με υψηλές αμυντικές δαπάνες και κρίσιμη γεωστρατηγική θέση, δεν κατάφερε να στηρίξει και να αναπτύξει την εγχώρια αμυντική της βιομηχανία;

Η σημερινή εικόνα

Η Ελλάδα παραδοσιακά διαθέτει έναν από τους υψηλότερους αμυντικούς προϋπολογισμούς στην Ευρώπη, με δαπάνες που ξεπερνούν το 2% του ΑΕΠ. Παρ’ όλα αυτά, η εγχώρια συμμετοχή στις μεγάλες εξοπλιστικές προμήθειες παραμένει απογοητευτικά χαμηλή, συχνά κάτω από το 5%. Αυτό σημαίνει πως ενώ επενδύουμε τεράστια ποσά για την ασφάλεια της χώρας, η ελληνική βιομηχανία μένει στο περιθώριο, χωρίς ουσιαστικά να επωφελείται από τη ροή αυτών των κεφαλαίων.

Παρά τις κατά καιρούς εξαγγελίες για "συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας" στα εξοπλιστικά, η πραγματικότητα είναι ότι δεν υπήρξε συνέπεια και συνέχεια στην εφαρμογή πολιτικής. Ελάχιστα έργα κατάφεραν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες των ελληνικών εταιρειών, με αποτέλεσμα χαμένες ευκαιρίες τόσο για την εθνική ασφάλεια όσο και για την οικονομία.

Γιατί μείναμε πίσω

Απουσία στρατηγικού σχεδιασμού: Οι εκάστοτε κυβερνήσεις αντιμετώπισαν τα εξοπλιστικά με όρους επικοινωνίας ή άμεσης στρατιωτικής ανάγκης, χωρίς μακροχρόνιο πλάνο ανάπτυξης της βιομηχανίας.

Δημοσιονομική ασφυξία: Η οικονομική κρίση έπληξε δραματικά την ικανότητα του κράτους να επενδύσει σε έρευνα, ανάπτυξη και υποδομές.

Διασπασμένες δομές: Η απουσία ενός ενιαίου φορέα συντονισμού σήμαινε ότι πολλές εταιρείες και φορείς λειτουργούσαν απομονωμένα, χωρίς συνέργειες και χωρίς σαφή κατεύθυνση.

Έλλειψη καινοτομίας: Δεν δόθηκε προτεραιότητα στην ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής, όπως τα drones, τα λογισμικά και τα ηλεκτρονικά συστήματα. Επίσης, δεν αξιοποιήθηκαν αρκετά οι δυνατότητες συνεργασίας με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα.

Διαφθορά και μίζες στα εξοπλιστικά: Για πολλά χρόνια τα εξοπλιστικά προγράμματα υπήρξαν πεδίο σκανδάλων, υπερτιμολογήσεων και μιζών. Αντί να λειτουργήσουν ως μοχλός ανάπτυξης για την εγχώρια βιομηχανία, έγιναν εργαλείο εξυπηρέτησης συμφερόντων, με αποτέλεσμα σπατάλη πόρων, απώλεια εμπιστοσύνης και αναστολή σοβαρών επενδύσεων.

Ανεπαρκή κίνητρα: Η έλλειψη σταθερού και ευνοϊκού θεσμικού πλαισίου, μαζί με το υψηλό κόστος και τις καθυστερήσεις, απέτρεψαν επενδύσεις και σοβαρές διεθνείς συμπράξεις.

Οι ευκαιρίες σήμερα

Παρά τις καθυστερήσεις, η Ελλάδα έχει μπροστά της μια μεγάλη ευκαιρία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει πλέον την ανάγκη στρατηγικής αυτονομίας με το πρόγραμμα SAFE  και δημιουργεί χρηματοδοτικά εργαλεία όπως το  European Defence Fund (EDF) . Παράλληλα, η γεωπολιτική πραγματικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο καθιστά επιτακτική την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής.

Επιπλέον, υπάρχει διαθέσιμο επιστημονικό και ερευνητικό δυναμικό, με πανεπιστήμια και νεοφυείς επιχειρήσεις που μπορούν να παίξουν ρόλο στην ανάπτυξη τεχνολογιών διττής χρήσης (dual-use), δηλαδή τεχνολογιών που έχουν και πολιτικές και αμυντικές εφαρμογές.

Ανθρώπινο δυναμικό και διοίκηση

Πέρα από την τεχνολογική και θεσμική διάσταση, η αμυντική βιομηχανία είναι και ένα εξειδικευμένο πεδίο. Αυτό σημαίνει ότι σε καίριες θέσεις πρέπει να τοποθετούνται άτομα με πραγματικές γνώσεις, εμπειρία και εξειδίκευση στο αντικείμενο, και όχι «ουρανοκατέβατα» golden boys ή κομματικοί αχυράνθρωποι. Η αξιοκρατία και η τεχνογνωσία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για να στηθεί μια σοβαρή και αποτελεσματική πολιτική.

Ένα σχέδιο δράσης για το μέλλον

Η αναστροφή της εικόνας δεν θα έρθει με δηλώσεις και επικοινωνιακές φωτοβολίδες, αλλά με ένα συνεκτικό και εφαρμόσιμο σχέδιο. Οι βασικοί άξονες είναι οι εξής:

• Θεσμική συνέχεια: Δημιουργία ενός αυτόνομου φορέα (π.χ. Υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας) που θα συντονίζει τη στρατηγική, θα διασφαλίζει συνέχεια και θα επιβλέπει την εφαρμογή ρήτρας εγχώριας συμμετοχής τουλάχιστον 25% σε όλα τα μεγάλα εξοπλιστικά.
• Επένδυση στην έρευνα: Καθιέρωση εθνικού προγράμματος R&D σε κρίσιμους τομείς. 
• Συνεργασία με πανεπιστήμια και δημιουργία θερμοκοιτίδων και επιταχυντών στον αμυντικό τομέα.
• Διεθνείς συνεργασίες: Συμμετοχή σε ευρωπαϊκά και διεθνή προγράμματα, αλλά με όρους μεταφοράς τεχνογνωσίας. Η Ελλάδα δεν πρέπει να είναι απλός αγοραστής, αλλά συμπαραγωγός.
• Ανθρώπινο δυναμικό: Επένδυση σε εκπαίδευση και κατάρτιση, για να αξιοποιηθεί το ταλέντο νέων μηχανικών και ερευνητών. Στήριξη για την επιστροφή ταλαντούχων Ελλήνων του εξωτερικού.
• Κίνητρα και διαφάνεια: Ειδικά φορολογικά κίνητρα, επιδοτήσεις και χρηματοδοτικά εργαλεία για επενδύσεις στον αμυντικό τομέα. Διαφανείς διαδικασίες, δημόσια λογοδοσία και ανεξάρτητοι έλεγχοι για να χτιστεί εμπιστοσύνη.

Ένα κρίσιμο διακύβευμα

Αν δεν αρχίσουμε να στηρίζουμε συστηματικά τις εγχώριες αμυντικές βιομηχανίες και συνεχίσουμε να μην επιλέγουμε ελληνικά συστήματα, ακόμη κι αν είναι ενδεχομένως ακριβότερα, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Η εμπειρία άλλων χωρών δείχνει ότι η αρχική επένδυση επιστρέφει πολλαπλάσια στην οικονομία, στην απασχόληση και στην τεχνολογική πρόοδο.

Η Ελλάδα έχει μείνει πίσω, αλλά δεν είναι καταδικασμένη να μείνει εκεί. Το παράδειγμα της Τουρκίας δείχνει ότι με συνέπεια, επενδύσεις και στρατηγική, ακόμα και μια χώρα με περιορισμένους πόρους μπορεί να αναπτύξει ισχυρή αμυντική βιομηχανία. Η δική μας χώρα έχει το πλεονέκτημα της γνώσης, του ανθρώπινου κεφαλαίου και της γεωστρατηγικής ανάγκης.

Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι πλέον τι κάναμε όλα αυτά τα χρόνια, αλλά τι θα κάνουμε από εδώ και πέρα. Αν υπάρξει σχέδιο, βούληση και συνέπεια, η Ελλάδα μπορεί να ανατρέψει την εικόνα και να αποκτήσει μια αμυντική βιομηχανία αντάξια των προκλήσεων του μέλλοντος.