Η εξωτερική πολιτική δεν είναι πεδίο καλών προθέσεων ή ιστορικών δεσμών είναι παιχνίδι συμφερόντων

Μπάμπης Παπασπύρος

Η διεθνής πολιτική σκηνή δεν συγχωρεί αυταπάτες, ευχές ή παραδοσιακούς ρομαντισμούς. Ιδιαίτερα για μια χώρα όπως η Ελλάδα, η οποία βρίσκεται σε μια περιοχή γεμάτη γεωπολιτικές εντάσεις, ενεργειακά συμφέροντα και ιστορικές αντιπαλότητες, η εξωτερική πολιτική πρέπει να ασκείται με ρεαλισμό, διαρκή επαγρύπνηση και στρατηγική διορατικότητα. Η επίκληση του Διεθνούς Δικαίου, οι παραδοσιακές σχέσεις φιλίας ή οι εθιμοτυπικές επισκέψεις δεν αρκούν. Η περίπτωση των σχέσεων με χώρες της Βόρειας Αφρικής, ιδίως με την Αίγυπτο και τη Λιβύη, αναδεικνύει με εμφατικό τρόπο την ανάγκη για μια εξωτερική πολιτική πιο ενεργή, πιο πολύπλευρη και κυρίως, βασισμένη σε αμοιβαία συμφέροντα.

Αναγκαία αναθεώρηση των παραδοχών

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έδειξε ενδιαφέρον για τη Βόρεια Αφρική, κυρίως μέσα από τον άξονα Αθήνα-Κάιρο και την προσέγγιση με τον στρατηγό Χάφταρ στην Ανατολική Λιβύη. Όμως, οι διεθνείς σχέσεις δεν κτίζονται σε προσωποπαγείς σχέσεις ή ευκαιριακές συγκλίσεις. Η επίσκεψη του Χάφταρ στην Αθήνα και οι θετικές δηλώσεις του παρελθόντος δεν αποτελούν σταθερό έρεισμα. Σήμερα, η διαφαινόμενη προσέγγιση του ίδιου και του γιου του με την Τουρκία καταδεικνύει την ευμεταβλητότητα του γεωπολιτικού περιβάλλοντος.

Επιπλέον, γεγονότα όπως η ένταση γύρω από τη Μονή Σινά στην Αίγυπτο πρέπει να διαβαστούν ως σημάδια πιθανής αναθεώρησης των σχέσεων ή του τρόπου που η Ελλάδα εκλαμβάνεται από παραδοσιακούς συμμάχους. 

Σε αυτό το περιβάλλον, η ελληνική εξωτερική πολιτική οφείλει να λειτουργεί όχι με επανάπαυση, αλλά με πρόβλεψη, πρωτοβουλία και διπλωματική κινητικότητα.

Η Τουρκική παρουσία ως ανταγωνιστικό παράδειγμα

Η Τουρκία, παρά τις εσωτερικές της προκλήσεις, έχει αναπτύξει μια επιθετική, πολυδιάστατη και πρακτική εξωτερική πολιτική. Δεν περιορίζεται σε λόγια, αλλά επενδύει σε χώρες της Βόρειας Αφρικής, προμηθεύει εξοπλισμό (όπως όπλα, drones), προσφέρει στρατιωτική εκπαίδευση, και προωθεί το αφήγημα του οθωμανικού παρελθόντος ως εργαλείο ήπιας ισχύος. Πραγματοποιεί συμφωνίες (όπως το παράνομο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο), "πατάει πόδι" σε κρίσιμες περιοχές, και παρουσιάζει τον εαυτό της ως χρήσιμο και δυναμικό εταίρο.

Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να ακολουθήσει τη στρατηγική της Τουρκίας στο περιεχόμενο, αλλά στο πνεύμα: να κατανοήσει ότι η εξωτερική πολιτική είναι ανταγωνιστικό πεδίο συμφερόντων, όχι αρένα καλοπροαίρετων διαθέσεων. Πρέπει να χτίζει σχέσεις με βάση το δούναι και λαβείν να προσφέρει, να συμμετέχει, να επενδύει, να διεκδικεί.

Προτάσεις για μια ενεργητική και ολοκληρωμένη εξωτερική πολιτική

Θεσμική και πολυεπίπεδη διπλωματία στη Λιβύη: Η παρουσία μόνο στη Βεγγάζη δεν επαρκεί. Η ελληνική διπλωματία πρέπει να έχει ενεργό ρόλο και στην Τρίπολη, με διαρκή παρουσία, παρακολούθηση των πολιτικών εξελίξεων και άνοιγμα προς όλες τις πλευρές.

Ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων και επενδυτικής διπλωματίας: Η Ελλάδα πρέπει να δημιουργήσει πλαίσιο επενδύσεων, υποτροφιών, τεχνολογικής συνεργασίας και εμπορικών διόδων με χώρες κλειδιά, όπως η Αίγυπτος, η Τυνησία και η Αλγερία.

Ενίσχυση της πολιτιστικής και θρησκευτικής διπλωματίας: Το ιστορικό αποτύπωμα της Ορθοδοξίας, η Μονή Σινά και άλλοι πολιτιστικοί δεσμοί μπορούν να λειτουργήσουν ως όχημα ήπιας ισχύος.

Δημιουργία εξαγώγιμων μορφών αμυντικής συνδρομής: Η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει εκπαίδευση, υποστήριξη και συνεργασίες σε θέματα άμυνας & ασφάλειας.

Διαρκής παρακολούθηση και ανάλυση των περιφερειακών εξελίξεων: Η εξωτερική πολιτική δεν μπορεί απλά να παρακολουθεί. Χρειάζεται πρόβλεψη, αναλύσεις και συντονισμένες δράσεις.

Η εποχή της παθητικής διπλωματίας έχει τελειώσει. Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα: τα εθνικά συμφέροντα εξυπηρετούνται μέσω ενεργητικών πρωτοβουλιών, στρατηγικής παρουσίας και συνεχούς διαπραγμάτευσης. 

Οι σχέσεις με τη Βόρεια Αφρική και τον ευρύτερο αραβικό κόσμο αποτελούν κρίσιμο κεφάλαιο για τη θέση της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οφείλουμε, λοιπόν, να αναθεωρήσουμε την προσέγγισή μας, να ενισχύσουμε τα διπλωματικά μας όπλα και να κινηθούμε με την αποφασιστικότητα που επιβάλλει η εποχή.