Η ραγδαία ανάπτυξη της τουρκικής Αμυντικής Βιομηχανίας: Ποιοι κρύβονται πίσω από την επιτυχία;

Μπάμπης Παπασπύρος

Η Τουρκία τα τελευταία 20 χρόνια έχει μετατραπεί από έναν καθαρό εισαγωγέα αμυντικών συστημάτων σε μια περιφερειακή δύναμη με ισχυρή, εσωτερικά ανεπτυγμένη αμυντική βιομηχανία. 

Σήμερα, η τουρκική αμυντική βιομηχανία είναι ένας από τους τομείς που συμβάλλει τα μέγιστα στην οικονομία της χώρας, με σχεδόν 3.000 εταιρείες και πάνω από 80.000 εργαζομένους. 

Με drones όπως το Bayraktar TB2 να κυριαρχούν σε ζώνες συγκρούσεων από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Λιβύη, Σομαλία έως την Ουκρανία, και με ελικόπτερα, τεθωρακισμένα, συστήματα radar, πύραυλοι και πολεμικά πλοία εγχώριας παραγωγής, η Τουρκία έχει επιβάλει την παρουσία της στον παγκόσμιο αμυντικό χάρτη.

Ποιοι όμως βρίσκονται πίσω από αυτή την άνοδο; Πρόκειται για αμερικανική υποστήριξη; Επιστροφή επιστημόνων από τη Δύση; Αντιγραφή (reverse engineering); Ή μήπως μια συντονισμένη κρατική στρατηγική;

1. Κρατική στρατηγική και πολιτική βούληση

Η αναγέννηση της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας ξεκινά τη δεκαετία του 2000 υπό την πολιτική βούληση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και των κυβερνήσεων του AKP. Η Τουρκία αντιλήφθηκε ότι η εξάρτησή της από δυτικούς προμηθευτές (ΗΠΑ, Ισραήλ, Γερμανία) περιόριζε τις στρατηγικές της επιλογές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο αποκλεισμός της από κρίσιμα συστήματα μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974 και πιο πρόσφατα, οι κυρώσεις των ΗΠΑ λόγω της αγοράς των S-400 από τη Ρωσία.

Η απάντηση ήταν ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα ανάπτυξης εγχώριας τεχνογνωσίας. Ιδρύθηκαν ή ενισχύθηκαν κρατικοί φορείς όπως το SSB (Προεδρία Αμυντικής Βιομηχανίας), με αρμοδιότητα τον συντονισμό επενδύσεων, έρευνας και ανάπτυξης, και τον εντοπισμό ταλέντων.

2. Η Ιδιωτική πρωτοβουλία και ο ρόλος επιχειρηματιών

Η ίδρυση ή η ενίσχυση εταιρειών όπως η Baykar, Aselsan, Roketsan, TUSAŞ (Turkish Aerospace Industries) και HAVELSAN αποτέλεσε το βασικό κορμό της βιομηχανικής ανάπτυξης. Ειδικά η Baykar, υπό την καθοδήγηση του Selçuk Bayraktar (γαμπρού του Ερντογάν και μηχανικού με σπουδές στις ΗΠΑ στο MIT και Georgia Tech), πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη UAVs (μη επανδρωμένων αεροσκαφών).

Ο Selçuk Bayraktar και άλλοι όπως ο Haluk Görgün (πρώην CEO της Aselsan) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα επιστημόνων που είτε εκπαιδεύτηκαν στη Δύση είτε επέστρεψαν φέροντας τεχνογνωσία, φιλοδοξία και τεχνοκρατική αντίληψη στη διοίκηση.

3. Αντιστροφή της "διαρροής εγκεφάλων"

Η επιστροφή Τούρκων επιστημόνων από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Ο κρατικός μηχανισμός προσέφερε οικονομικά κίνητρα, ερευνητικές ευκαιρίες και πατριωτική ώθηση για να γυρίσουν στην Τουρκία. Στην ουσία, η Τουρκία "αντέστρεψε" τη διαρροή εγκεφάλων, αξιοποιώντας υψηλής ποιότητας τεχνολογικό προσωπικό.

Παράλληλα, ιδρύθηκαν νέα πολυτεχνικά ιδρύματα (π.χ. Teknopark Istanbul, Geba, Bilkent Cyberpark) με στόχο την ενίσχυση της καινοτομίας και της συνεργασίας μεταξύ πανεπιστημίων και αμυντικών εταιρειών.

4. Μεταφορά τεχνολογίας & συνεργασίες

Η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε τα διεθνή της συμβόλαια για να απαιτεί τεχνολογική μεταφορά ως προϋπόθεση αγοράς. Για παράδειγμα:

Η συνεργασία με την Ιταλική και Γαλλική Eurosam στο πεδίο της αντιαεροπορικής άμυνας.

Η μακροχρόνια συνεργασία με τη Lockheed Martin και την Airbus για την παραγωγή εξαρτημάτων ή υποσυστημάτων αεροσκαφών (π.χ. F-16 και A400M).

Το πρόγραμμα Altay για την κατασκευή τουρκικού άρματος μάχης, που στηρίχθηκε αρχικά σε νοτιοκορεατική τεχνογνωσία (Hyundai-Rotem) και γερμανικά εξαρτήματα (MTU κινητήρες).

Παράλληλα, η Τουρκία δεν δίστασε να στραφεί στην Ασία και ειδικά στην Κίνα ή την Ουκρανία για τεχνολογία κινητήρων, ραντάρ, ή ακόμη και υποδομές στον κυβερνοπόλεμο.

5. Reverse Engineering και κυβερνοκατασκοπεία

Δεν λείπουν οι ενδείξεις ότι η Τουρκία, όπως πολλές χώρες, επένδυσε στο reverse engineering. Η πτώση ισραηλινών UAVs και η διακοπή συνεργασίας με ισραηλινές εταιρείες το 2010 οδήγησε στην αντιγραφή τεχνολογίας.

Παρόμοια φαινόμενα εντοπίζονται και στα προγράμματα UAV (π.χ. Anka) και σε ηλεκτρονικά συστήματα πολέμου. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα αποδεικτικά στοιχεία για εκτεταμένη κυβερνοκατασκοπεία, οι υποψίες δεν απουσιάζουν.

6. Ο Ρόλος των ΗΠΑ και της Δύσης

Οι ΗΠΑ στήριξαν επί δεκαετίες την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, παρέχοντας εξοπλισμό, εκπαίδευση και τεχνογνωσία. Πολλοί από τους σημερινούς Τούρκους μηχανικούς εκπαιδεύτηκαν ή εργάστηκαν σε αμερικανικές εταιρείες ή πανεπιστήμια.

Ωστόσο, η δυτική στήριξη δεν ήταν καθολική ούτε άνευ όρων. Η αμερικανική πολιτική συχνά λειτουργούσε αποτρεπτικά, καθώς η Τουρκία βίωσε εμπάργκο, καθυστερήσεις ή ακυρώσεις παραδόσεων. Αυτό λειτούργησε ως καταλύτης για να επενδύσει στην αυτάρκεια.

7. Εξαγορά και προσέλκυση ξένων ειδικών

Δεν υπάρχουν ισχυρά δημόσια στοιχεία για εξαγορές ξένων επιστημόνων με τον τρόπο που το έκαναν άλλες χώρες (όπως η Κίνα). Ωστόσο, η Τουρκία προσέλκυσε αρκετούς συμβούλους και συνεργάτες από Πακιστάν, Ουκρανία, Νότια Κορέα και άλλες χώρες, κυρίως σε τεχνικούς τομείς όπως οι κινητήρες, η πυραυλική τεχνολογία και τα συστήματα καθοδήγησης.

Η εκτόξευση της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας δεν είναι αποτέλεσμα ενός μόνο παράγοντα, αλλά η σύζευξη κρατικής στρατηγικής, πολιτικής αποφασιστικότητας, ιδιωτικής πρωτοβουλίας και διεθνούς τεχνογνωσίας. Η Τουρκία πέτυχε να μετατρέψει την αμυντική της εξάρτηση σε τεχνολογική φιλοδοξία.

Αν και το ερώτημα παραμένει: είναι αυτή η ανάπτυξη αυτοδύναμη ή απλώς το αποτέλεσμα έξυπνης χρήσης ξένης τεχνολογίας; Πιθανότατα, είναι και τα δύο. Η Τουρκία χρησιμοποίησε κάθε διαθέσιμο εργαλείο, από συνεργασίες και μεταφορά τεχνολογίας έως επιστροφή εγκεφάλων και εν μέρει reverse engineering για να χτίσει μια εντυπωσιακή, και πιθανώς βιώσιμη, αμυντική βάση.