Μετασχηματισμός και Ανάπτυξη: Ευκαιρίες για τη Βιομηχανία της Θεσσαλίας μέσα από τις Τεχνολογίες Διπλής Χρήσης

Μπάμπης Παπασπύρος

Αξιοποίηση των Τεχνολογιών Διπλής Χρήσης από την Ελληνική Βιομηχανία στο Πλαίσιο του ReArm Europe

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εισέλθει σε μια περίοδο εντατικοποίησης της αμυντικής της στρατηγικής, με στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αυτονομίας και της ετοιμότητας ενόψει των προκλήσεων του διεθνούς περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα ReArm Europe , το οποίο αναδείχθηκε μέσα από το Λευκό Βιβλίο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα - Readiness 2030, φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για τη στρατηγική ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Τεχνολογικής και Βιομηχανικής Βάσης (EDTIB). Μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον, αναδεικνύονται σημαντικές ευκαιρίες για την ελληνική βιομηχανία και ιδιαίτερα για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται ή μπορούν να στραφούν σε τεχνολογίες διπλής χρήσης (dual-use technologies).

Στο πλαίσιο της πολιτικής "European Defence – Readiness 2030", η στήριξη τεχνολογιών διπλής χρήσης (dual use)  αναδεικνύεται σε κεντρικό άξονα για την ενίσχυση της άμυνας και της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι τεχνολογίες αυτές, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η κβαντική υπολογιστική και η ρομποτική, αξιοποιούνται τόσο για στρατιωτικούς όσο και για πολιτικούς σκοπούς, ενισχύοντας την καινοτομία και την ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η πολιτική Readiness 2030 δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συγκέντρωση επενδύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής, ώστε να μειωθούν οι εξαρτήσεις από τρίτες χώρες και να διασφαλιστεί η τεχνολογική υπεροχή της Ευρώπης.

Παράλληλα, μέσω της "European Defence – Readiness 2030", προωθείται η ανάπτυξη υποδομών και βιομηχανικών δυνατοτήτων διπλής χρήσης, όπως οι στρατηγικοί διάδρομοι στρατιωτικής κινητικότητας και τα συστήματα δορυφορικών επικοινωνιών. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται τόσο η άμεση στρατιωτική ετοιμότητα όσο και η συνολική ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αγοράς. Η στρατηγική αυτή επιδιώκει να δημιουργήσει έναν ισχυρό και ενοποιημένο ευρωπαϊκό χώρο άμυνας και καινοτομίας, μεγιστοποιώντας τα οφέλη από τη συνέργεια στρατιωτικών και πολιτικών εφαρμογών.

Το παρόν χρηματοδοτικό πλαίσιο

Η Ε.Ε., στο πλαίσιο του σχεδίου ReArm Europe και της στρατηγικής Readiness 2030, προχωρά σε ριζικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της αμυντικής της βάσης. 

Σήμερα, η ΕΕ διαχωρίζει τις μη στρατιωτικές και τις αμυντικές δραστηριότητες Ε&Α σε δύο βασικά προγράμματα: το «Horizon Europe» για μη στρατιωτικές εφαρμογές και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF) για αμυντικές εφαρμογές. Το πλαίσιο αυτό, αν και επιδιώκει να διατηρεί τη σαφήνεια και την εξειδίκευση, παρουσιάζει προκλήσεις όσον αφορά την ενίσχυση των συνεργειών και της ροής τεχνολογίας μεταξύ των δύο τομέων.

Επιπλέον, η έλλειψη ενός κοινού, σαφούς ορισμού για την «τεχνολογία διπλής χρήσης» περιπλέκει τις προσπάθειες ανάπτυξης κοινών στρατηγικών χρηματοδότησης, όπως προκύπτει από τις δυσκολίες συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ).

Αν και υφίστανται δράσεις ενίσχυσης συνεργειών, όπως το Ενωσιακό Πρόγραμμα Καινοτομίας στον Τομέα της Άμυνας (EUDIS) και το Σχέδιο Δράσης για τις Συνέργειες Πολιτικής, Αμυντικής και Διαστημικής Βιομηχανίας το υπάρχον σύστημα παρουσιάζει περιορισμούς στη χρηματοδότηση έργων που συνδυάζουν εμπορικές και αμυντικές διαστάσεις από την αρχή.

Επιπλέον, σύμφωνα με το White Paper for European Defence – Readiness 2030, η ΕΕ δεσμεύεται να παρουσιάσει το 2025 έναν Ευρωπαϊκό Οδικό Χάρτη Τεχνολογιών Οπλικών Συστημάτων, ο οποίος θα επικεντρώνεται στις επενδύσεις σε προηγμένες τεχνολογικές ικανότητες διπλής χρήσης. Η κίνηση αυτή αναμένεται να συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση μακροπρόθεσμων στρατηγικών για την αμυντική ετοιμότητα και τη βιομηχανική καινοτομία της Ευρώπης.

Τομείς Τεχνολογιών Διπλής Χρήσης με Ψηλές Προοπτικές στην Ελλάδα

Οι τεχνολογίες διπλής χρήσης περιλαμβάνουν καινοτόμες εφαρμογές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο σε στρατιωτικά όσο και σε πολιτικά περιβάλλοντα. Στην Ελλάδα, ορισμένοι από τους τομείς με τη μεγαλύτερη δυναμική περιλαμβάνουν:

• Drones, Anti-Drone και Αυτόνομα Συστήματα

Κατάλληλα για αποστολές επιτήρησης, SAR (search and rescue), και στρατιωτικής υποστήριξης.

Υπάρχει βάση (π.χ. ερευνητικά έργα, ιδιωτικές startup)

• Τεχνητή Νοημοσύνη και Big Data 

Ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών που συνδυάζουν τις τελευταίες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη με τη χρήση υπολογιστικών συστημάτων που ενσωματώνουν συστήματα βαθιάς μάθησης, γνωστά ως deep learning.

• Ηλεκτρονικά και Οπτοηλεκτρονικά Συστήματα

Κατάλληλα συστήματα radar & τεχνολογίες για περιβαλλοντική παρακολούθηση και πολιτική προστασία

• Νέα Υλικά και Κατασκευαστικές Τεχνολογίες

Ελαφριά σύνθετα υλικά για αεροναυπηγική, τεχνολογίες 3D εκτύπωσης κατασκευής απαρτίων και drones.

• Ενεργειακές Υποδομές και Υβριδικά Δίκτυα

Ανάπτυξη αυτόνομων ενεργειακών λύσεων για στρατόπεδα ή απομακρυσμένα νησιά.

• Δορυφορικά συστήματα

Συστήματα και εφαρμογές επιτήρησης & επικοινωνιών

Οι τομείς αυτοί αξιολογούνται με βάση την υπάρχουσα ελληνική τεχνογνωσία, τη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά έργα, καθώς και τη δυνατότητα απορρόφησης χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά κονδύλια. Οι επενδύσεις σε αυτούς τους τομείς μπορούν να προσφέρουν σημαντικά οφέλη τόσο για την εθνική ασφάλεια όσο και για την εγχώρια βιομηχανία.

Ρόλος του Συνδέσμου Βιομηχανιών και του ΣΘΕΒ

Οι ελληνικοί σύνδεσμοι βιομηχανιών, όπως ο Σύνδεσμος Θεσσαλικών Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΘΕΒ), μπορούν να παίξουν κομβικό ρόλο ως γέφυρα μεταξύ κράτους, επιχειρήσεων και ευρωπαϊκών μηχανισμών. 

Η Θεσσαλία είναι η "καρδιά" των Ε.Δ με σχηματισμούς & μονάδες τόσο σε επίπεδο τακτικό όσο και σε σημαντικό αεροπορικό δυναμικό και εξοπλισμό. 

Οι Μείζονες Στρατιωτικοί Σχηματισμοί και οι Μονάδες στην Θεσσαλία, φαίνονται στην εικόνα που ακολουθει.

Ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, όπου ήδη δραστηριοποιούνται σημαντικές εταιρείες του κλάδου, όπως οι SOUKOS ROBOTS, APELLA (θα αναπτύξει υποδομές ΜRO δίπλα από το Α/Δ Αγχιάλου), ΜΕΤΚΑ, KNDS HELLAS (ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΕΛΛΑΣ ΑΕ), ΣΗΛΜΑΝ Α.Ε, ΛΥΚΟΜΗΤΡΟΣ STEEL, ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΕΠΕ, SPIRAL FLEX, ΒΟΣΑ Α.Ε κλπ,  υπάρχει μια βιομηχανική βάση για την ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογιών dual-use. 

Οι πιο πάνω εταιρείες είναι μέλη των Συνδέσμων και Ενώσεων Αμυντικού υλικού, ΣΕΚΠΥ & ΕΕΛΕΑΑ.

(Με bold εταιρειες που είναι στο μητρώο κατασκευαστών αμυντικού υλικού της ΓΔΑΕΕ)

Ο ΣΘΕΒ μπορεί να οργανώσει clusters, να υποστηρίξει την προετοιμασία προτάσεων και να παρέχει τεχνική βοήθεια για την ενσωμάτωση των τοπικών επιχειρήσεων στα ευρωπαϊκά δίκτυα.

Ο Ρόλος του Πάρκου Καινοτομίας JOIST

Το Πάρκο Καινοτομίας JOIST στη Λάρισα μπορεί να διαδραματίσει στρατηγικό ρόλο στην ενεργοποίηση της τοπικής βιομηχανίας για την ανάπτυξη τεχνολογιών διπλής χρήσης. Με τις υποδομές του, τις συνεργασίες και την τεχνογνωσία του, το JOIST μπορεί να λειτουργήσει ως κόμβος επιτάχυνσης και δικτύωσης για startups, μικρομεσαίες και μεγαλύτερες επιχειρήσεις που επιθυμούν να καινοτομήσουν στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Παράλληλα, μπορεί να φιλοξενήσει θερμοκοιτίδες και εργαστήρια για τεχνολογίες αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, τα ρομποτικά συστήματα, τα προηγμένα υλικά και οι εφαρμογές κυβερνοασφάλειας. Επιπλέον, μέσω της διασύνδεσης με ευρωπαϊκά προγράμματα όπως το Horizon Europe και την πλατφόρμα STEP, το JOIST μπορεί να ενισχύσει τη συμμετοχή της Θεσσαλικής επιχειρηματικότητας σε διεθνή συνεργατικά σχήματα και έργα χρηματοδότησης στο πλαίσιο του ReArm Europe.

Προτεινόμενο Σχέδιο Δράσης για την Αξιοποίηση των Ευκαιριών

Για την ενεργή συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας στα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά σχήματα και τεχνολογικά προγράμματα, προτείνεται:

• Χαρτογράφηση των επιχειρήσεων με δυνατότητες ανάπτυξης dual-use τεχνολογιών σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
• Συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΘΑ (ΓΔΑΕΕ, ΕΛΚΑΚ) & φορέων Αμυντικής Βιομηχανίας (ΕΕΛΕΑΑ & ΣΕΚΠΥ)
• Αξιοποίηση των περιφερειακών κόμβων καινοτομίας (innovation hubs), με τεχνογνωσία σε dual use & αμυντικές εφαρμογές.
• Ενεργοποίηση του ΣΘΕΒ και άλλων φορέων για την ανάπτυξη clusters και συμμετοχή σε ευρωπαϊκές κοινοπραξίες.
• Ανάδειξη της Θεσσαλίας ως πρότυπο μοντέλο βιομηχανικής περιοχής με δυνατότητα παραγωγής συστημάτων διπλής χρήσης
• Ενίσχυση της συνεργασίας με πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, για τη δημιουργία spin-offs και καινοτόμων λύσεων.
• Συστηματική ενημέρωση και κατάρτιση των στελεχών των επιχειρήσεων για τις δυνατότητες των ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

Συμπεράσματα

Η νέα ευρωπαϊκή αμυντική στρατηγική ανοίγει μια ιστορική ευκαιρία για την ελληνική βιομηχανία. Η αξιοποίηση των τεχνολογιών διπλής χρήσης και των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων απαιτεί συντονισμένες δράσεις, στρατηγικό σχεδιασμό και ισχυρή διασύνδεση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να πρωταγωνιστήσει, ιδίως σε περιφέρειες με ήδη διαμορφωμένη βιομηχανική υποδομή, όπως η Θεσσαλία.