Η ανάγκη ενίσχυσης της Έρευνας και Ανάπτυξης για τεχνολογίες διπλής χρήσης στην ΕΕ

Μπάμπης Παπασπύρος

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), στο πλαίσιο των συνεχώς εξελισσόμενων γεωπολιτικών και οικονομικών συνθηκών, αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία της ενίσχυσης της έρευνας και της ανάπτυξης (Ε&Α) στον τομέα των τεχνολογιών με δυνατότητα διπλής χρήσης. Η σχετική Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δημοσιευμένη τον Ιανουάριο του 2024, θέτει τις βάσεις για μια δημόσια διαβούλευση σχετικά με τη διαμόρφωση κατάλληλων χρηματοδοτικών και πολιτικών μέτρων υπέρ της διπλής χρήσης τεχνολογιών, τόσο για πολιτικές όσο και για στρατιωτικές εφαρμογές.

Οι τεχνολογίες αυτές διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην υποστήριξη της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας, της ασφάλειας και της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ. Παράλληλα, η καλύτερη σύνδεση μη στρατιωτικών και αμυντικών δραστηριοτήτων Ε&Α μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ), νεοφυείς εταιρείες και ευρύτερα την ευρωπαϊκή οικονομία.

Το παρόν θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο

Σήμερα, η ΕΕ διαχωρίζει τις μη στρατιωτικές και τις αμυντικές δραστηριότητες Ε&Α σε δύο βασικά προγράμματα: το «Horizon Europe» για μη στρατιωτικές εφαρμογές και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF) για αμυντικές εφαρμογές. Το πλαίσιο αυτό, αν και επιδιώκει να διατηρεί τη σαφήνεια και την εξειδίκευση, παρουσιάζει προκλήσεις όσον αφορά την ενίσχυση των συνεργειών και της ροής τεχνολογίας μεταξύ των δύο τομέων.

Επιπλέον, η έλλειψη ενός κοινού, σαφούς ορισμού για την «τεχνολογία διπλής χρήσης» περιπλέκει τις προσπάθειες ανάπτυξης κοινών στρατηγικών χρηματοδότησης, όπως προκύπτει από τις δυσκολίες συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ).

Αν και υφίστανται δράσεις ενίσχυσης συνεργειών, όπως το Ενωσιακό Πρόγραμμα Καινοτομίας στον Τομέα της Άμυνας (EUDIS) και το Σχέδιο Δράσης για τις Συνέργειες Πολιτικής, Αμυντικής και Διαστημικής Βιομηχανίας, το υπάρχον σύστημα παρουσιάζει περιορισμούς στη χρηματοδότηση έργων που συνδυάζουν εμπορικές και αμυντικές διαστάσεις από την αρχή.

Προκλήσεις και Στρατηγικές Ευκαιρίες

Η Λευκή Βίβλος αναδεικνύει κρίσιμες προκλήσεις:

• Έλλειψη κοινού ορισμού της διπλής χρήσης σε επίπεδο πολιτικών Ε&Α.
• Δυσκολία εμπορικής αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας σε στρατιωτικές ή εμπορικές αγορές στην ΕΕ.
• Ανεπαρκής δημόσια στήριξη μέσω καινοτόμων δημόσιων συμβάσεων που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως πρώτοι πελάτες για νέες τεχνολογίες.

Ταυτόχρονα, αναδεικνύονται μεγάλες ευκαιρίες:

• Αύξηση της ανθεκτικότητας των ευρωπαϊκών κρίσιμων υποδομών μέσω τεχνολογιών διπλής χρήσης.
• Ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ σε τομείς όπως το διάστημα, η κυβερνοασφάλεια και η τεχνητή νοημοσύνη.
• Ενδυνάμωση των ΜμΕ και νεοφυών επιχειρήσεων, ιδίως εκείνων που δραστηριοποιούνται στην τεχνολογική καινοτομία.

Επιπλέον, σύμφωνα με το White Paper for European Defence – Readiness 2030, η ΕΕ δεσμεύεται να παρουσιάσει το 2025 έναν Ευρωπαϊκό Οδικό Χάρτη Τεχνολογιών Οπλικών Συστημάτων, ο οποίος θα επικεντρώνεται στις επενδύσεις σε προηγμένες τεχνολογικές ικανότητες διπλής χρήσης. Η κίνηση αυτή αναμένεται να συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση μακροπρόθεσμων στρατηγικών για την αμυντική ετοιμότητα και τη βιομηχανική καινοτομία της Ευρώπης.

Προτεινόμενες Επιλογές Πολιτικής

Η Λευκή Βίβλος προτείνει τρεις βασικές επιλογές για την επόμενη φάση:

• Ενίσχυση των υφιστάμενων μέσων: αξιοποίηση υφιστάμενων εργαλείων όπως το EUDIS και το πρόγραμμα Accelerator του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας, με στόχο την υποστήριξη έργων διπλής χρήσης χωρίς αναθεώρηση των νομικών πλαισίων.
• Δημιουργία ειδικής συνιστώσας διπλής χρήσης σε μελλοντικά προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ, με προσαρμοσμένους κανόνες συμμετοχής, διακυβέρνησης και ασφάλειας.
• Ίδρυση νέου, εξειδικευμένου προγράμματος Ε&Α διπλής χρήσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την κάλυψη του κενού ανάμεσα στον μη στρατιωτικό και τον αμυντικό τομέα.

Και στις τρεις επιλογές, η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει τις συνέργειες με άλλους διεθνείς και εθνικούς φορείς, να θεσπίσει σαφείς κανόνες ασφάλειας για την έρευνα διπλής χρήσης και να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με τα περιοριστικά μέτρα εξαγωγών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να επαναπροσδιορίσει και να ενισχύσει τον ρόλο της στην υποστήριξη τεχνολογιών διπλής χρήσης, ως κρίσιμο βήμα για την ενίσχυση της οικονομικής της ασφάλειας, της στρατηγικής αυτονομίας και της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητάς της.

Η δημιουργία πιο αποτελεσματικών εργαλείων στήριξης Ε&Α διπλής χρήσης δεν είναι απλώς τεχνοκρατικό ζήτημα· αποτελεί στρατηγική επιλογή για την προάσπιση των ευρωπαϊκών συμφερόντων σε ένα ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον.

Η τρέχουσα δημόσια διαβούλευση αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για τη διαμόρφωση ενός δυναμικού ευρωπαϊκού οικοσυστήματος καινοτομίας διπλής χρήσης, το οποίο θα εξυπηρετεί τόσο την ασφάλεια όσο και την ανάπτυξη της Ευρώπης.