Πώς το Κογκρέσο ελέγχει τα Δισ. του Μακροπρόθεσμου Προγράμματος Αμυντικών Εξοπλισμών και η Βουλή περιορίζεται σε ενημέρωση

Μπάμπης Παπασπύρος

Στη σκιά των παγκόσμιων γεωπολιτικών εξελίξεων και της αναθεωρητικής απειλής της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, το ζήτημα της ενίσχυσης των Ενόπλων Δυνάμεων βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του εθνικού σχεδιασμού. Και ενώ η ανάγκη για στρατηγικό εξοπλιστικό σχεδιασμό είναι αναμφισβήτητη, εξίσου αναγκαία είναι και η ορθή του διαχείριση.

Χθες, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, παρουσίασε στην Ειδική Διαρκή Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων της Βουλής, κεκλεισμένων των θυρών, το νέο Μακροπρόθεσμο Πρόγραμμα Αμυντικών Εξοπλισμών (ΜΠΑΕ) για την περίοδο 2025–2036. Η «ενημέρωση» αυτή, σύμφωνα με δημοσιεύματα, περιορίστηκε σε ένα πεντασέλιδο έγγραφο, χωρίς πλήρη ανάλυση. Η αίσθηση; Μια διαδικασία που θυμίζει περισσότερο επικοινωνιακή υποχρέωση παρά σοβαρή θεσμική λογοδοσία.

Η παρουσίαση του Μακροπρόθεσμου Προγραμματισμού Αμυντικών Εξοπλισμών (ΜΠΑΕ) για την περίοδο 2025–2036 από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας Νίκο Δένδια αποτελεί μια σημαντική στιγμή όπου το μέλλον των εξοπλισμών των Ενόπλων Δυνάμεων τέθηκε προς συζήτηση στη Βουλή. Ωστόσο η όλη διαδικασία εγείρει εύλογα ερωτήματα για τη διαφάνεια και τη θεσμική συμμετοχή στον σχεδιασμό.

Το μοντέλο των ΗΠΑ: Όταν η Βουλή έχει ρόλο

Στον αντίποδα, η πρακτική που ακολουθεί το αμερικανικό Κογκρέσο προσφέρει ένα απολύτως τεκμηριωμένο και θεσμικά ισχυρό υπόδειγμα.

Σύμφωνα με το επίσημο έγγραφο του Congressional Research Service με τίτλο «Multiyear Procurement and Block Buy Contracting in Defense Acquisition» (Δεκέμβριος 2024), το Κογκρέσο όχι μόνο γνωρίζει και εγκρίνει κάθε στρατηγική εξοπλιστική σύμβαση, αλλά συμμετέχει ενεργά στον σχεδιασμό, ελέγχει την τεκμηρίωση και επιβάλλει όρους για τη διασφάλιση δημοσίου συμφέροντος.

Οι πολυετείς προμήθειες (Multiyear Procurement – MYP) και οι συμβάσεις "μπλοκ" (Block Buy Contracting – BBC) αποτελούν εργαλεία που επιτρέπουν στο Πεντάγωνο να διασφαλίσει χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερη σταθερότητα στο αμυντικό βιομηχανικό σύμπλεγμα και καλύτερο σχεδιασμό παραγωγής.

Με περισσότερες από 30 σελίδες, η ανωτέρω έκθεση:

• εξηγεί τις διαφορές MYP και BBC σε σχέση με τις συμβάσεις ετήσιας βάσης,
• παρουσιάζει λεπτομερή στατιστικά για προγράμματα που εγκρίθηκαν από το Κογκρέσο,
• αναλύει τα οφέλη και τους κινδύνους των μακροπρόθεσμων προμηθειών,
• περιλαμβάνει αναλυτική παρουσίαση της νομοθεσίας
• και αποκαλύπτει τα κριτήρια αξιολόγησης που απαιτούνται ώστε να δοθεί έγκριση από το Κογκρέσο.

Κάθε τέτοια σύμβαση απαιτεί διπλή κοινοβουλευτική έγκριση – μία μέσω του προϋπολογισμού και μία μέσω ειδικής νομοθετικής διάταξης. Επιπλέον, η κυβέρνηση υποχρεούται να ενημερώνει εκ των προτέρων για τυχόν ακυρώσεις, αλλαγές, καθυστερήσεις ή υπερβάσεις κόστους. Με λίγα λόγια, το Κογκρέσο δεν πληροφορείται απλώς αλλά συμμετέχει.

Πόσα από αυτά συμβαίνουν στην Ελλάδα;

Σε πλήρη αντίθεση, η Ελλάδα ακολουθεί ένα κλειστό μοντέλο παρουσίασης, με περιορισμένη πληροφόρηση των μελών της Επιτροπής Άμυνας και κυρίως χωρίς επαρκή διάλογο. Ελλείπει η θεσμική πρόβλεψη για αξιολόγηση κόστους/οφέλους, η τυποποιημένη λογοδοσία προς το Κοινοβούλιο και η σύγκριση με εναλλακτικά σενάρια προμηθειών

Η απάντηση είναι απογοητευτική: ποτέ με συστηματικό, θεσμικό και τεκμηριωμένο τρόπο. Αντίθετα, η ενημέρωση, όταν γίνεται, είναι αποσπασματική, ελλιπής και συχνά μεταφέρεται μέσω «διαρροών». Η Βουλή, δε, αντιμετωπίζεται περισσότερο ως διακοσμητικό στοιχείο επικύρωσης παρά ως όργανο ελέγχου. 

Η Εθνική Άμυνα είναι ίσως το κατεξοχήν πεδίο όπου η δημοκρατία οφείλει να αποδεικνύει τη σοβαρότητά της. Γιατί ακριβώς εδώ κρίνεται:

• η αξιοπιστία του κράτους,
• η αποτελεσματικότητα στη διαχείριση δισεκατομμυρίων,
• η προστασία από σπατάλες, μεθοδεύσεις και ενίοτε, "σκοτεινές" προμήθειες.

Δεν είναι ούτε πολυτέλεια ούτε αδυναμία να υπάρχει διαφάνεια στον στρατηγικό σχεδιασμό. Είναι δύναμη θεσμική, εθνική, δημοκρατική.

Η Ελλάδα δεν υστερεί σε ικανό στρατιωτικό δυναμικό, ούτε σε σχεδιαστικές φιλοδοξίες. Υστερεί όμως στον τρόπο με τον οποίο αυτά εντάσσονται σε μια θεσμικά κατοχυρωμένη διαδικασία, με ενεργή κοινοβουλευτική συμμετοχή και διαρκή δημόσιο έλεγχο.

Ώρα για πολιτική τόλμη

Η αναβάθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων πρέπει να συνοδεύεται από αναβάθμιση και της θεσμικής ενηλικίωσης του κράτους. Το ΜΠΑΕ δεν μπορεί να είναι μόνο εσωτερική υπόθεση του ΓΕΕΘΑ και του εκάστοτε Υπουργού. Ούτε οι εξοπλιστικές προτεραιότητες μπορούν να αλλάζουν ανάλογα με το ποιος φωτογραφίζεται καλύτερα δίπλα σε ένα F-35.

Αντί να αποφεύγουμε τις συγκρίσεις με τα «μεγάλα κράτη», ας μάθουμε από τις καλές τους πρακτικές. Και το Κογκρέσο των ΗΠΑ, με όλα του τα ελαττώματα, προσφέρει ένα σαφές μάθημα: χωρίς θεσμική διαφάνεια, δεν υπάρχει στρατηγική αξιοπιστία.