Η διάβρωση της διατλαντικής σχέσης και το αβέβαιο μέλλον της Ευρώπης

Μπάμπης Παπασπύρος

Η πρόσφατη ένταση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης, όπως αναδείχθηκε από τη διαμάχη μεταξύ του Αμερικανού προέδρου και του Ουκρανού ομολόγου του στον Λευκό Οίκο, αποτελεί απλώς την κορυφή του παγόβουνου μιας βαθύτερης κρίσης στις διατλαντικές σχέσεις. Η ενότητα της Δύσης, που διαμορφώθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ενισχύθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, δοκιμάζεται σήμερα από γεωπολιτικές, οικονομικές και στρατηγικές μεταβολές. Η Ευρώπη, ανίκανη να χαράξει μια αυτόνομη στρατηγική, παραμένει εγκλωβισμένη σε παρωχημένες αντιλήψεις, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να αναπροσανατολίζουν την εξωτερική τους πολιτική προς τον Ειρηνικό.

Η διαμάχη αυτή ανέδειξε και μια βαθύτερη αλήθεια: η Ευρώπη, παρά την οικονομική της δύναμη, παραμένει εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την ασφάλειά της. Η αδυναμία της να αναλάβει τις ευθύνες της και να διαχειριστεί τις δικές της κρίσεις οδηγεί σε μια επικίνδυνη αποσταθεροποίηση του δυτικού κόσμου. Όπως είχε πει κάποτε η Μάργκαρετ Θάτσερ: "Σε όλη μου τη ζωή τα περισσότερα προβλήματα ξεκίνησαν από την ηπειρωτική Ευρώπη. Και οι λύσεις τους προέκυψαν εκτός Ευρώπης." Η ιστορική αυτή παρατήρηση φαίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ.
Η Ευρώπη στη Δίνη της Αβεβαιότητας
Η ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία επέλεξε, σχεδόν ομόφωνα, να στηρίξει τον Ζελένσκι στη σύγκρουσή του με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μόνο η Ουγγαρία αποστασιοποιήθηκε, (ενδεχομένως και η Μελόνι) καταδεικνύοντας την ύπαρξη ρωγμών στην ευρωπαϊκή ενότητα. Αυτό το γεγονός δεν είναι τυχαίο: οι ηγέτες της Ευρώπης, αντιμετωπίζοντας την απειλή του λαϊκισμού και της πολιτικής αστάθειας, φαίνεται να στηρίζουν τον Ουκρανό πρόεδρο για να διατηρήσουν ένα αφήγημα ηθικής ανωτερότητας, ενώ ταυτόχρονα επιχειρούν να καλύψουν τη στρατηγική τους ανεπάρκεια.
Όμως, η επιλογή αυτή έχει κόστος. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφασίσουν να μειώσουν τη συνεισφορά τους στη χρηματοδότηση του ΝΑΤΟ, η Ευρώπη θα αναγκαστεί να αναλάβει μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες. Αυτό σημαίνει περικοπές σε κοινωνικά προγράμματα, γεγονός που θα οδηγήσει σε μείωση του βιοτικού επιπέδου των Ευρωπαίων πολιτών. Σε μια τέτοια περίπτωση, είναι πιθανό οι επόμενες ευρωπαϊκές εκλογές να σηματοδοτήσουν την άνοδο των Ευρωσκεπτικιστών, οι οποίοι θα αποκτήσουν τη λαϊκή εντολή να αμφισβητήσουν το status quo, ακόμη και την ίδια την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε κατανοήσει από νωρίς αυτή τη διαχρονική ευρωπαϊκή παθογένεια. Το Ηνωμένο Βασίλειο, διαχρονικά, παρέμενε επιφυλακτικό απέναντι στις ευρωπαϊκές δομές, θεωρώντας ότι οι λύσεις στις μεγάλες κρίσεις δεν προήλθαν ποτέ από την ηπειρωτική Ευρώπη, αλλά από εξωτερικούς παράγοντες, είτε ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες είτε η ίδια η Βρετανία. Σήμερα, η έλλειψη ηγετικών προσωπικοτήτων και στρατηγικής διορατικότητας στην Ευρώπη επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά τη ρήση της Θάτσερ.
Το Μέλλον της Δυτικής Συμμαχίας
Το μεγαλύτερο ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι εάν η διατλαντική σχέση μπορεί να επιβιώσει ή αν ο κόσμος οδεύει προς μια νέα πολυπολική τάξη πραγμάτων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη μετατοπίσει το στρατηγικό τους ενδιαφέρον προς την Ασία, όπου η Κίνα αποτελεί την κυριότερη γεωπολιτική απειλή. Η Ευρώπη, αν δεν προσαρμοστεί εγκαίρως, κινδυνεύει να μείνει στο περιθώριο των διεθνών εξελίξεων.
Η αδυναμία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να διαχειριστούν αποτελεσματικά την κρίση στην Ουκρανία, σε συνδυασμό με την εξάρτησή τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπονομεύει τη στρατηγική τους αυτονομία. Αντί να προτείνουν λύσεις, οι Ευρωπαίοι ηγέτες αναλώνονται σε ατέρμονες τοποθετήσεις, ενώ στην πραγματικότητα οδηγούν την ήπειρο σε περαιτέρω αστάθεια. Η στάση τους στην αντιπαράθεση Ουάσινγκτον-Κιέβου αποκαλύπτει μια βαθιά αδυναμία χάραξης ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής.
Εάν η Ευρώπη θέλει να παραμείνει ισχυρή και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, πρέπει να επανεξετάσει τη στρατηγική της. Η τυφλή στήριξη σε ηγέτες ή αποφάσεις που ενδέχεται να αποδυναμώσουν τη διατλαντική συμμαχία μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Αντί να συνεχίσει σε αυτή την πορεία, η Ευρώπη πρέπει να επιδιώξει έναν πιο ισορροπημένο ρόλο στις διεθνείς σχέσεις, προωθώντας τον διάλογο και την ειρηνική επίλυση συγκρούσεων, αντί για τη στρατιωτική κλιμάκωση.
Η σύγκρουση Ουάσινγκτον-Κιέβου δεν είναι απλώς ένα διπλωματικό επεισόδιο, αλλά ένα προειδοποιητικό σημάδι για την Ευρώπη. Η ήπειρος αντιμετωπίζει μια κρίσιμη επιλογή: είτε θα παραμείνει ένας αδύναμος παίκτης που εξαρτάται από εξωτερικές δυνάμεις, είτε θα επιδιώξει την ενίσχυση της στρατηγικής της αυτονομίας, χωρίς όμως να αποκόψει τους δεσμούς της με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ρήση της Μάργκαρετ Θάτσερ υπενθυμίζει πως η Ευρώπη τείνει να δημιουργεί προβλήματα, αλλά αδυνατεί να τα επιλύσει μόνη της. Αν δεν προσαρμοστεί έγκαιρα στις νέες παγκόσμιες ισορροπίες, κινδυνεύει να βρεθεί αποδυναμωμένη, με τους ίδιους της τους ηγέτες να την οδηγούν σε μια περίοδο γεωπολιτικής παρακμής.
Σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών, η Ευρώπη πρέπει να επιδείξει πραγματική ηγεσία και στρατηγική διορατικότητα. Διαφορετικά, το μέλλον της ως ενιαία πολιτική και οικονομική δύναμη θα παραμείνει αβέβαιο.