Η αποτυχημένη γραφειοκρατία της ΕΕ απέναντι στον ρεαλισμό του Τραμπ: Ένας λαβύρινθος χωρίς διέξοδο;

Μπάμπης Παπασπύρος

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρίσκεται αντιμέτωπη με μια βαθιά κρίση στρατηγικής και ηγεσίας, καθώς οι πρόσφατες εξελίξεις στον πόλεμο της Ουκρανίας και η αλλαγή στάσης των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν αναδείξει τις εσωτερικές της αδυναμίες και την εξάρτησή της από εξωτερικούς παράγοντες.

Αλλαγή Στάσης των ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Αμηχανία
Με την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, η εξωτερική πολιτική της Ουάσινγκτον έχει μεταβληθεί σημαντικά. Η νέα διοίκηση, υπό τον Πρόεδρο Τραμπ και τον Αντιπρόεδρο Βανς, έχει επιλέξει να διαπραγματευτεί απευθείας με τη Ρωσία, παρακάμπτοντας την ΕΕ και αφήνοντας την Ευρώπη σε ρόλο παρατηρητή. Αυτή η εξέλιξη έχει προκαλέσει σοκ στους Ευρωπαίους ηγέτες, οι οποίοι βλέπουν την παραδοσιακή τους συμμαχία με τις ΗΠΑ να αποδυναμώνεται.
Στις 12 Φεβρουαρίου 2025, ο Πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε ότι είχε μια "εξαιρετικά παραγωγική τηλεφωνική συνομιλία" με τον Πρόεδρο Πούτιν, συμφωνώντας να ξεκινήσουν άμεσα διαπραγματεύσεις για την επίλυση της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Αυτή η κίνηση αγνόησε πλήρως την ΕΕ, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις από Ευρωπαίους αξιωματούχους. Η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάγια Κάλας, δήλωσε ότι "η Ευρώπη πρέπει να έχει κεντρικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις" και ότι οποιαδήποτε συμφωνία χωρίς τη συμμετοχή της Ουκρανίας και της ΕΕ είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Εσωτερικές Αντιφάσεις και Έλλειψη Στρατηγικής
Η ΕΕ, επί χρόνια, ακολουθούσε πιστά τις οδηγίες της προηγούμενης αμερικανικής διοίκησης, υποστηρίζοντας ανεπιφύλακτα την Ουκρανία. Ωστόσο, η αλλαγή πορείας της Ουάσινγκτον άφησε την Ευρώπη χωρίς σαφή στρατηγική. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, σε μια προσπάθεια να αντιδράσουν, εξέδωσαν ισχυρές δηλώσεις, καλώντας σε ενότητα και αυτονομία. Οι ηγέτες των φιλοευρωπαϊκών ομάδων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου—Renew, Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (EPP) και Σοσιαλδημοκράτες (S&D)—προειδοποίησαν ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται αξιόπιστος σύμμαχος. Σε κοινή δήλωσή τους στις 18 Φεβρουαρίου, ανέφεραν: "Η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να βασίζεται πλήρως στις Ηνωμένες Πολιτείες για την υπεράσπιση των κοινών μας αξιών και συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένης της συνεχιζόμενης υποστήριξης της κυριαρχίας της Ουκρανίας."
Παρά τις έντονες αυτές δηλώσεις, η ΕΕ δεν έχει καταφέρει να διαμορφώσει μια συνεκτική στρατηγική. Η έκτακτη σύνοδος στο Παρίσι, που συγκάλεσε ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν στις 17 Φεβρουαρίου, απέτυχε να καταλήξει σε συγκεκριμένα μέτρα. Η συνάντηση αυτή, με τη συμμετοχή ηγετών όπως η Τζόρτζια Μελόνι, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ο Βρετανός Πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ και ο απερχόμενος Γερμανός Καγκελάριος Όλαφ Σολτς, φάνηκε περισσότερο ως επικοινωνιακή κίνηση παρά ως ουσιαστική πολιτική πρωτοβουλία.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, βλέπει την επιρροή της να μειώνεται, καθώς οι εθνικοί ηγέτες αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες ανεξάρτητα, υπονομεύοντας την ενότητα της Ένωσης. Η κατακερματισμένη αυτή εικόνα της ΕΕ αναδεικνύει την έλλειψη ενός ενιαίου κέντρου λήψης αποφάσεων, καθώς και τη δυσκολία διαμόρφωσης μιας πραγματικά ανεξάρτητης ευρωπαϊκής στρατηγικής.
Το Δίλημμα της Ευρώπης: Αυτονομία ή Υποταγή;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τη μία, η ανάγκη για μεγαλύτερη αυτονομία στην άμυνα και την εξωτερική πολιτική είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Από την άλλη, η πολυδιάσπαση μεταξύ των κρατών-μελών και οι διαφορετικές στρατηγικές προτεραιότητες των ηγετών καθιστούν δύσκολη την επίτευξη ενός κοινού οράματος.
Ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν έχει επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη για μια "στρατηγικά ανεξάρτητη Ευρώπη", μια πρόταση που υποστηρίζεται από το Παρίσι αλλά αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες εξακολουθούν να βασίζονται στις ΗΠΑ για την ασφάλειά τους.
Η Γερμανία, από την πλευρά της, παραμένει διχασμένη. Η επερχόμενη αλλαγή ηγεσίας στο Βερολίνο μετά την αποχώρηση του Όλαφ Σολτς έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα σχετικά με τη μελλοντική στάση της χώρας. Εντός της γερμανικής πολιτικής σκηνής, υπάρχουν φωνές που ζητούν στενότερη συνεργασία με τις ΗΠΑ, ενώ άλλες τάσσονται υπέρ μιας ισχυρότερης ευρωπαϊκής άμυνας.
Ο Πόλεμος στην Ουκρανία και η Δοκιμασία της Ευρωπαϊκής Συνοχής
Η Ουκρανία παραμένει το μεγαλύτερο γεωπολιτικό τεστ για την ΕΕ. Παρά τις διακηρύξεις στήριξης, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δυσκολεύονται να συμφωνήσουν σε συγκεκριμένα μέτρα, ιδίως όσον αφορά τη χρηματοδότηση και τη στρατιωτική βοήθεια.
Η Ουάσινγκτον έχει ήδη μειώσει τη στρατιωτική βοήθεια προς το Κίεβο, ενώ το Κογκρέσο των ΗΠΑ παραμένει διχασμένο σχετικά με το αν θα συνεχιστεί η υποστήριξη. Αυτό αφήνει την ΕΕ σε μια εξαιρετικά δύσκολη θέση, καθώς πρέπει είτε να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη στήριξη της Ουκρανίας είτε να αποδεχθεί έναν πιθανό συμβιβασμό με τη Ρωσία.
Η Πολωνία και οι Βαλτικές χώρες έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες για την παροχή περισσότερης βοήθειας, ενώ χώρες όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία εκφράζουν επιφυλάξεις για την κλιμάκωση της σύγκρουσης.
Συμπέρασμα: Το Μέλλον της Ευρώπης σε Κρίσιμο Σημείο
Η ΕΕ βρίσκεται παγιδευμένη σε έναν λαβύρινθο δικών της αντιφάσεων. Από τη μία πλευρά, προσπαθεί να αποκτήσει μεγαλύτερη γεωπολιτική επιρροή, ενώ από την άλλη συνεχίζει να εξαρτάται από τις αποφάσεις της Ουάσινγκτον.
Η αδυναμία της να αναλάβει πρωτοβουλίες και να διαμορφώσει μια συνεκτική στρατηγική υπονομεύει τη θέση της στη διεθνή σκηνή. Η Ευρώπη καλείται να επιλέξει: είτε θα προχωρήσει προς μια πραγματικά αυτόνομη πορεία είτε θα συνεχίσει να αντιδρά στις εξελίξεις, αντί να τις διαμορφώνει.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί. Η σύνοδος κορυφής του Μαρτίου στις Βρυξέλλες θα αποτελέσει κρίσιμη στιγμή για το μέλλον της ευρωπαϊκής πολιτικής, ενώ οι αποφάσεις που θα ληφθούν θα καθορίσουν αν η ΕΕ θα καταφέρει να ξεφύγει από τη δική της παγίδα ή αν θα παραμείνει εγκλωβισμένη στη διστακτικότητά της.