Αμυντικοί φορείς & εργαλεία χρηματοδότησης ΝΑΤΟ και ΕΕ: Ευκαιρία για καινοτομία ή γραφειοκρατική Βαβέλ

Μπάμπης Παπασπύρος

Στην σύγχρονη εποχή, οι εξελίξεις στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας προχωρούν με γοργούς ρυθμούς, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου γεωπολιτικές ανακατατάξεις, τεχνολογικές καινοτομίες και υβριδικές απειλές διαμορφώνουν νέες προκλήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, τόσο το ΝΑΤΟ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δημιουργήσει σημαντικούς φορείς και μηχανισμούς που στοχεύουν στην προώθηση της αμυντικής συνεργασίας, της καινοτομίας και της ανάπτυξης σύγχρονων εξοπλιστικών συστημάτων. Φορείς όπως το NIF, το DIANA, η EDA, η PESCO και το EDF διαδραματίζουν καίριο ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία.

Τι είναι οι φορείς αυτοί και ποιον εξυπηρετούν;
NATO Innovation Fund (NIF) και DIANA
Το NATO Innovation Fund (NIF) είναι ένα κεφάλαιο καινοτομίας ύψους περίπου 1 δισεκατομμυρίου ευρώ, που στοχεύει στην επένδυση σε νεοφυείς επιχειρήσεις και καινοτόμες τεχνολογίες στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Ο κύριος στόχος του NIF είναι να ενισχύσει την τεχνολογική βάση των χωρών του ΝΑΤΟ και να διασφαλίσει ότι οι σύμμαχοι θα παραμείνουν πρωτοπόροι σε τομείς αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι κυβερνοαμυντικές τεχνολογίες και η κβαντική πληροφορική.
Παράλληλα, το Defence Innovation Accelerator for the North Atlantic (DIANA) του ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε για να επιταχύνει την ανάπτυξη καινοτομιών μέσω της στενής συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα, πανεπιστήμια και νεοφυείς επιχειρήσεις. Η αποστολή του DIANA είναι η επιτάχυνση της μεταφοράς νέων τεχνολογιών στην άμυνα, εξυπηρετώντας τις ανάγκες του ΝΑΤΟ σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο.
EDA, PESCO και EDF (ΕΕ)
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Άμυνας (EDA), η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF) συνθέτουν τους βασικούς μηχανισμούς που προωθούν την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία και την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών.
Η EDA λειτουργεί ως συντονιστικό όργανο που στοχεύει στην ενίσχυση των αμυντικών ικανοτήτων της ΕΕ μέσω συνεργατικών προγραμμάτων και κοινών επενδύσεων. Από την άλλη, η PESCO επιτρέπει τη σύσταση πολυεθνικών ομάδων που αναπτύσσουν κοινά προγράμματα στον τομέα της άμυνας, όπως η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ή εξοπλισμών.
Το EDF αποτελεί τη χρηματοδοτική διάσταση των ευρωπαϊκών προσπαθειών, παρέχοντας σημαντική χρηματοδότηση για ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα αμυντικής τεχνολογίας. Το EDF επιδιώκει τη μείωση του κατακερματισμού στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και την αύξηση των δυνατοτήτων μέσω κοινών επενδύσεων.
Είναι αυτοί οι φορείς απλώς μια κατανομή θέσεων και επιρροής;
Ένα από τα κυριότερα ερωτήματα που τίθενται είναι αν οι οργανισμοί αυτοί εξυπηρετούν πρακτικά την αμυντική και τεχνολογική καινοτομία ή αν πρόκειται για πλατφόρμες στις οποίες τοποθετούνται "ημέτεροι" αξιωματούχοι και μεγάλοι βιομηχανικοί παίχτες για την κατανομή επιρροής.
Σε μεγάλο βαθμό, η δημιουργία αυτών των οργανισμών έχει βασιστεί στην ανάγκη για μεγαλύτερη συντονισμένη δράση μεταξύ των χωρών, ιδίως σε έναν τομέα όπως η άμυνα, όπου ο ανταγωνισμός παραμένει έντονος και όπου η διασπορά επενδύσεων αποτελεί σοβαρό πρόβλημα. Ωστόσο, δεν λείπουν οι επικρίσεις για τις επιρροές που ασκούν μεγάλες βιομηχανίες και λόμπι της αμυντικής βιομηχανίας, τα οποία βλέπουν αυτούς τους φορείς ως ευκαιρίες για περαιτέρω διείσδυση σε αγορές και νέες συνεργασίες.
Η κατανομή θέσεων σε τέτοιους φορείς δεν αποκλείεται να συνοδεύεται από πολιτικές ισορροπίες και εξυπηρέτηση συμφερόντων, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι οι φορείς αυτοί δεν έχουν ουσιαστική συμβολή. Οι επενδύσεις που πραγματοποιούνται και τα προγράμματα που προωθούνται συχνά φέρνουν πραγματικά αποτελέσματα και προωθούν την καινοτομία σε τομείς που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην άμυνα των κρατών-μελών.
Υπάρχει επικαλυπτόμενη δράση ή πρόκειται για μια άλλη Βαβέλ;
Η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου στον τομέα της άμυνας, τόσο εντός του ΝΑΤΟ όσο και εντός της ΕΕ, δημιουργεί εύλογα την απορία αν υπάρχει συντονισμός ή αν πρόκειται για ένα πολύπλοκο γραφειοκρατικό περιβάλλον χωρίς ξεκάθαρη στρατηγική. Ωστόσο, παρά την φαινομενική επικάλυψη, οι οργανισμοί αυτοί εξυπηρετούν διαφορετικούς στόχους και απευθύνονται σε διαφορετικές κοινότητες.
Το ΝΑΤΟ εστιάζει στην προώθηση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των συμμαχικών δυνάμεων και στην ταχεία ανάπτυξη καινοτόμων αμυντικών τεχνολογιών για την αντιμετώπιση των κοινών απειλών. Η ΕΕ, από την άλλη, μέσω της PESCO και του EDF, επιχειρεί να ενισχύσει την στρατηγική αυτονομία των κρατών-μελών, προωθώντας κοινά προγράμματα που στοχεύουν στην από κοινού ανάπτυξη εξοπλισμών και τεχνολογιών.
Υπάρχει βέβαια ανάγκη για καλύτερο συντονισμό, ιδιαίτερα μεταξύ των μηχανισμών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, για την αποφυγή επικαλύψεων και για την αξιοποίηση πόρων πιο αποτελεσματικά. Εδώ η πρόκληση είναι να επιτευχθεί η μέγιστη συνεργασία χωρίς να δημιουργούνται περιττά εμπόδια και γραφειοκρατικές δυσκολίες.
Χώρος και δυνατότητα αξιοποίησης από την Ελλάδα
Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν αυτοί οι φορείς είναι καθοριστική. Η Ελλάδα, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης και των αμυντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει, έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε τέτοια προγράμματα, ενισχύοντας την εθνική της άμυνα, αλλά και την αμυντική της βιομηχανία.
Η συμμετοχή της Ελλάδας σε προγράμματα όπως η PESCO και το EDF της επιτρέπει να έχει πρόσβαση σε κοινοτικά κονδύλια για την ανάπτυξη εξοπλιστικών συστημάτων, ενώ μέσω της συνεργασίας με τον ΝΑΤΟ, μπορεί να αναβαθμίσει τις αμυντικές της ικανότητες με τεχνολογίες αιχμής. Η αξιοποίηση της τεχνολογικής και οικονομικής υποστήριξης που παρέχουν οι φορείς αυτοί, μπορεί να ενισχύσει την θέση της Ελλάδας στο διεθνές περιβάλλον και να την καθιστά περισσότερο ανταγωνιστική στον τομέα της άμυνας.
Συμπέρασμα
Οι φορείς όπως το NIF, το DIANA, η EDA, η PESCO και το EDF αποτελούν κρίσιμα εργαλεία για την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας και την προώθηση της καινοτομίας στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Αν και δεν λείπουν οι επικρίσεις για  επιρροή ισχυρών αμυντικών βιομηχανιών, η ουσιαστική συνεισφορά αυτών των μηχανισμών στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και εξοπλιστικών συστημάτων δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Η αλληλοεπικάλυψη μεταξύ των διαφόρων οργανισμών σε ΝΑΤΟ και ΕΕ απαιτεί βελτίωση στον συντονισμό, αλλά η ύπαρξή τους δικαιολογείται από τις διαφορετικές προτεραιότητες των δύο αυτών οργανισμών. Η ΕΕ επιδιώκει την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας των κρατών-μελών, ενώ το ΝΑΤΟ εστιάζει στην κοινή άμυνα και την διαλειτουργικότητα των συμμαχικών δυνάμεων. Η Ελλάδα, έχοντας ευκαιρίες από τη συμμετοχή σε αυτούς τους φορείς, μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά από την πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις, τεχνολογίες αιχμής και διεθνείς συνεργασίες.
Εν κατακλείδι, οι φορείς αυτοί δεν είναι μια «Βαβέλ», αλλά μάλλον εργαλεία που, με σωστή διαχείριση, μπορούν να βελτιώσουν τις αμυντικές δυνατότητες των κρατών-μελών τους. Για την Ελλάδα, η συμμετοχή και η ενεργή εκμετάλλευση αυτών των μηχανισμών μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική, τόσο για την ενίσχυση της εθνικής άμυνας όσο και για την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας της χώρας.