Υποβαθμισμένο το "νέο" ΚΥΣΕΑ: Πώς η αφαίρεση αρμοδιοτήτων εξωτερικής πολιτικής επηρεάζει την εθνική στρατηγική της Ελλάδας

Μπάμπης Παπασπύρος

Η ίδρυση του "νέου" Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ) το 2019 από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, προκάλεσε αρχικά την ελπίδα ότι θα ενισχυθούν οι δυνατότητες της Ελλάδας να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις στην εθνική ασφάλεια. Ωστόσο, η ανάλυση των αρμοδιοτήτων του νέου αυτού οργάνου αποκαλύπτει σημαντικές αλλαγές που εγείρουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια και τη λειτουργικότητα της νέας δομής σε σύγκριση με το προκάτοχό της, το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας, που ιδρύθηκε το 1986 από τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ιστορική Αναδρομή: Από το ΚΥΣΕΑ του 1986 στο Νέο Όργανο του 2019
Το παλιό ΚΥΣΕΑ, με τις αρμοδιότητες που του είχαν ανατεθεί μέσω του Προεδρικού Διατάγματος 63/2005, αποτέλεσε για περισσότερο από δυο δεκαετίες το ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας. Με επικεφαλής τον πρωθυπουργό και με συμμετοχή των αρμόδιων υπουργών, το ΚΥΣΕΑ είχε την ευθύνη να διαμορφώνει την πολιτική εθνικής άμυνας και ασφάλειας της χώρας, να αποφασίζει για θέματα εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, και να εγκρίνει μακροπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προγράμματα ανάπτυξης των αμυντικών ικανοτήτων της Ελλάδας.
Από το 1986 έως το 2019, το ΚΥΣΕΑ υπήρξε το βασικό όργανο που εξασφάλιζε την εθνική ασφάλεια της χώρας και συντόνιζε τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας. 

Οι αποφάσεις του ήταν κρίσιμες για τη δομή και τον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και για την εν γένει κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον. Αυτή η σύνθεση και οι αρμοδιότητες του ΚΥΣΕΑ αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές σε κρίσιμες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Ωστόσο, το 2019, με την αντικατάστασή του από το νέο Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, (ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4622 Τεύχος A’ 133/07.08.2019) παρατηρήθηκε μια θεμελιώδης αλλαγή στις αρμοδιότητές του. 

Η απόφαση αυτή δημιούργησε ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα του νέου σχήματος και τον ρόλο του στην εθνική στρατηγική της Ελλάδας.
Οι νέες αρμοδιότητες του ΚΥΣΕΑ: Τι έχει αλλάξει;
Το νέο ΚΥΣΕΑ, όπως διαμορφώθηκε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη με το , έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά από το προηγούμενο ως προς τις αρμοδιότητές του. Το νέο Συμβούλιο είναι αρμόδιο για τη διαμόρφωση της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας, η οποία περιλαμβάνει την εξωτερική και αμυντική πολιτική, την πολιτική δημόσιας τάξης, την πολιτική προστασίας, την κυβερνοασφάλεια, την ενεργειακή ασφάλεια και την ασφάλεια κρίσιμων εθνικών υποδομών. Επίσης, το Συμβούλιο αποφασίζει για τη δομή των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας και εγκρίνει τα σχετικά προγράμματα εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης.
Ωστόσο, η πιο χαρακτηριστική και, ίσως, ανησυχητική αλλαγή είναι η αφαίρεση των αρμοδιοτήτων του νέου ΚΥΣΕΑ στη λήψη αποφάσεων για θέματα εξωτερικής πολιτικής. Η νέα δομή αφήνει στην ουσία αυτόν τον τομέα στην ευθύνη του Υπουργικού Συμβουλίου, το οποίο, αν και παραμένει το ανώτατο συλλογικό όργανο λήψης αποφάσεων σύμφωνα με το Σύνταγμα, δεν φαίνεται να έχει την εξειδικευμένη δομή και την άμεση εμπλοκή που απαιτούνται για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προκλήσεις της σύγχρονης εξωτερικής πολιτικής.
Η στρατηγική εθνικής ασφάλειας που καλείται να διαμορφώσει το νέο ΚΥΣΕΑ βασίζεται στην εξωτερική πολιτική, η οποία πλέον δεν είναι υπό την άμεση ευθύνη του. Αυτό δημιουργεί ένα κενό στη διαδικασία διαμόρφωσης μιας συνολικής εθνικής στρατηγικής, καθώς οι αποφάσεις για την εξωτερική πολιτική και την αμυντική πολιτική λαμβάνονται από διαφορετικά όργανα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ασυνέχειες και αναποτελεσματικότητα.
Οι Επιπτώσεις στην Εθνική Στρατηγική: Υποβάθμιση ή Αναγκαία Προσαρμογή;
Η αλλαγή στη δομή και στις αρμοδιότητες του ΚΥΣΕΑ εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την ικανότητα της Ελλάδας να διαμορφώσει και να εφαρμόσει μια αποτελεσματική εθνική στρατηγική. Η εθνική στρατηγική είναι μια σύνθετη διαδικασία που απαιτεί τη συνολική διαχείριση όλων των παραμέτρων της εθνικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής πολιτικής, της αμυντικής πολιτικής και της δημόσιας τάξης.
Η αφαίρεση της αρμοδιότητας της εξωτερικής πολιτικής από το νέο ΚΥΣΕΑ υποδηλώνει μια προσπάθεια να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διαχείριση των άμεσων ζητημάτων ασφάλειας, όπως η κυβερνοασφάλεια και η ασφάλεια των υποδομών. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση παραβλέπει τη σημασία της συνολικής στρατηγικής που ενσωματώνει την εξωτερική πολιτική και την άμυνα ως αναπόσπαστα μέρη της εθνικής ασφάλειας.
Το κενό που δημιουργείται από αυτήν την αλλαγή μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ικανότητα της Ελλάδας να αντιδράσει άμεσα και αποτελεσματικά σε κρίσεις, να διαχειριστεί τις διεθνείς της σχέσεις και να προστατεύσει τα εθνικά της συμφέροντα. Η έλλειψη ενός ενοποιημένου οργάνου που να διαμορφώνει και να εφαρμόζει μια συνεκτική εθνική στρατηγική αφήνει τη χώρα εκτεθειμένη σε απειλές που απαιτούν μια ολιστική προσέγγιση.
Προς ένα νέο μοντέλο Εθνικής Στρατηγικής;

Η ανάγκη για ένα νέο μοντέλο εθνικής στρατηγικής που θα ενσωματώνει όλες τις πτυχές της εθνικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής πολιτικής, γίνεται όλο και πιο εμφανής. Είτε το όργανο αυτό θα ονομάζεται ΚΥΣΕΑ είτε Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, είναι απαραίτητο να έχει σαφείς και ολιστικές αρμοδιότητες που θα επιτρέπουν τη διαμόρφωση και εφαρμογή μιας ενιαίας εθνικής στρατηγικής.
Αυτό το νέο μοντέλο θα πρέπει να βασίζεται σε μια σαφώς καθορισμένη μεθοδολογία που θα προσδιορίζει τα εθνικά συμφέροντα και θα αναπτύσσει έναν οδικό χάρτη για την προώθηση και υποστήριξή τους. Θα πρέπει να περιλαμβάνει τη συνεργασία μεταξύ όλων των αρμόδιων φορέων, διασφαλίζοντας ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι συνεκτικές και συντονισμένες.

Η εθνική στρατηγική δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν οι επιμέρους πολιτικές αναπτύσσονται και εφαρμόζονται ανεξάρτητα. Η αλληλεξάρτηση μεταξύ εξωτερικής πολιτικής, άμυνας, κυβερνοασφάλειας, ενεργειακής ασφάλειας και άλλων κρίσιμων τομέων απαιτεί έναν ενοποιημένο και συντονισμένο σχεδιασμό που θα ενσωματώνει όλους αυτούς τους παράγοντες σε μια συνεκτική στρατηγική. Η αποκοπή της εξωτερικής πολιτικής από τις υπόλοιπες πτυχές της εθνικής ασφάλειας είναι πιθανό να οδηγήσει σε έλλειψη συντονισμού και σε αποσπασματικές αποφάσεις που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την αποτελεσματικότητα της εθνικής στρατηγικής της Ελλάδας.