Τα θεραπευτικά βότανα των αρχαίων Ελλήνων στην σύγχρονη Ελλάδα

Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει πως η τροφή μπορεί να γίνει και φάρμακο. Τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας.

Οι αρχαίοι Θεοί συνδέθηκαν με τα φυτά και τα δέντρα: Δάφνη – Απόλλωνας, Μαρούλι – Άδωνις, Λεύκη – Δίας, Ελιά – Αθηνά. Σημαντικός ήταν ο ρόλος των φυτών στον πόλεμο, αφού οι πληγές των πολεμιστών γιατρεύονταν με βότανα. Η ίδια η θεά Αφροδίτη έψαξε στην Κρήτη και έκοψε δίκταμο για να γιατρέψει το λαβωμένο Αινεία που ο μύθος λέει ότι ήταν γιος της.

Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην τροφή και το φάρμακο ήταν δύσκολη υπόθεση. Οι περισσότεροι γιατροί συμφωνούσαν με την άποψη του Ιπποκράτη ότι η τροφή είναι ταυτόχρονα και φάρμακο. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους υπήρχαν βότανα που αδυνάτιζαν όπως τα σκόρδα, τα κάρδαμα, τα πράσα.
Η ρίγανη, η μέντα, ο δυόσμος, το φλισκούνι, η θρούμπα, το θυμάρι προσφέρονταν χλωρά, πριν ξεραθούν, γιατί αν ξεραθούν μετατρέπονται σε φάρμακα.

Η Ελληνική Μυθολογία, η οποία ερμηνεύει κοινωνικά και ψυχολογικά φαινόμενα δια μέσου των μύθων, είναι πλούσια θεματολογικά από μύθους που έχουν σχέση με τα φυτά και αναδεικνύουν την τάση του ανθρώπου να ασχολείται και να ερευνά το φυσικό περιβάλλον, τμήμα του οποίου αποτελεί και ο ίδιος.

Τα φυτά αποτέλεσαν, μαζί με άλλες οργανικές και ανόργανες ουσίες, την βάση της θεραπευτικής, η οποία στηριζόμενη στην μακρόχρονη εμπειρία, δρούσε με αντικειμενική επίδραση στην νόσο, χωρίς να αποκλείεται και η αυθυποβολή της προσωπικότητας του θεραπευτή. Κάτι που συμβαίνει ακόμα και στις μέρες μας.

Πασίγνωστα ήταν τα μεγάλα μαντεία θεραπευτήρια της αρχαιότητας στον Ελλαδικό χώρο, με επικεφαλής τα Ασκληπιεία. Οι Έλληνες έχουν τον Αριστοτέλη με 500 περίπου φάρμακα στην «Ιστορία των Φυτών». Ο πατέρας της παγκόσμιας Ιατρικής ο Ιπποκράτης ο Κώος (460-337 π.Χ.) στα συγγράμματα του αποδίδονται στην εμπειρία του, αναφέρει 400 δείγματα φαρμακευτικών ουσιών από φυτά. Μετά είναι ο Ερέσιο Τύρταμο, τον πασίγνωστο Θεόφραστο (372-287 π.Χ.). στο βιβλίο του «Περί Φυτών Ιστορίαι», που σώζεται, θεμελιώνονται οι βάσεις της βοτανικής. Μάζευε από παντού πληροφορίες και στα 450 φυτά που περιγράφει, αναφέρει και τις φαρμακευτικές του εφαρμογές. Ο Διοσκουρίδης (Κιλικία 1ος μ.Χ. αι.) θεωρείται ο «θεμελιωτής της φαρμακολογίας». Οι γνώσεις του για την θεραπευτική δράση των φυτών, δεν ξεπεράστηκαν για αιώνες. Ο άλλος μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας, ο Γαληνός (129-199 μ.Χ.) παρασκεύασε τα φυσικά θεραπευτικά σχήματα, που ονομάστηκαν «Γαληνικά σκευάσματα» που ίσχυαν έως τον 18α αι. Συνέγραψε 300 περίπου βιβλία, σε ένα από τα οποία τα φυτά με αλφαβητική σειρά.

Ο Διοσκουρίδης ως στρατιωτικός Ιατρός είχε την δυνατότητα να περιέλθει τις περισσότερες περιοχές του γνωστού τότε κόσμου, να κάνει προσωπικές παρατηρήσεις, αναφορικά με φαρμακευτικά φυτά, αλλά και χρησιμοποιώντας τις μέχρι τότε αποθησαυρισμένες γνώσεις σχετικά με τα διάφορα φυτά και κυρίως τα φαρμακευτικά, διέσωσε πολύτιμες πληροφορίες. Μεταξύ άλλων αναφέρει για σχεδόν κάθε ένα φυτό, όλα τα διάφορα ονόματα, το οποίο αυτό έφερε και διά του τρόπου αυτού βοηθά στην συσχέτιση και την ταύτιση πολλών φυτών, που διαφορετικά αυτό θα ήταν δύσκολο. Γνώριζε τις ιδιότητες του Μανδραγόρα του φαρμακευτικού (Μandragora officinarum), τη θεραπευτική αξία και τη χρησιμότητά του για την προνάρκωση και τη νάρκωση, αλλά και τις παρενέργειες τις οποίες μπορεί να προκαλέσει. Είχε, επίσης, παρατηρήσει και περιγράψει το φαινόμενο της αλλεργικής καταπληξίας από τη λήψη φαρμακευτικών ουσιών. Ο Διοσκουρίδης κατέγραψε περισσότερες από 1.000 φαρμακευτικές ουσίες, η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από φυτά. Περισσότερες από 120 αντιμετωπίζουν οδοντιατρικά και στοματολογικά προβλήματα. Περιέγραψε επίσης ουσίες που σήμερα είναι γνωστές ως αντισηπτικά, αντιφλεγμονώδη ή αντισυλληπτικά. Αντίγραφα του πολύτομου έργου του «Περί ύλης ιατρικής» βρίσκονταν σε διαρκή κυκλοφορία και χρησιμοποιούνταν στην πράξη από την περίοδο της ακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Και ξαφνικά μια κοινωνία λυσσούσε πια για σίλφιο! Ήταν βλέπετε αφροδισιακό και αντισυλληπτικό τρομερό, αλλά και λαχταριστό καρύκευμα για το φαγητό. Τα είχε όλα και κανείς δεν το έκρυβε. Μας το λέει εξάλλου ο Ιπποκράτης, ο Διοσκουρίδης και ο Σωρανός ο Εφέσιος, αλλά και πλήθος άλλων Ελλήνων και Ρωμαίων. Βλέπετε το σίλφιο (ή σύλφιο) ήταν το διασημότερο βότανο της αρχαιότητας, ένα φυτικό πασπαρτού για τα πάντα. Ήταν όμως, σαν από τραγική ειρωνεία, και όσο σπάνιο χρειαζόταν για να φτάσει να αξίζει το βάρος του σε ασήμι. Φυόταν αποκλειστικά σε μια στενή λωρίδα γης στην Κυρήνη, εκεί στις ακτές της Βόρειας Αφρικής (σημερινή Λιβύη), και δεν ευδοκιμούσε πουθενά αλλού, φέρνοντας στον νου τη σημερινή μαστίχα της Χίου. Όσοι το εμπορεύονταν πλούτιζαν, καθώς το λαχταρούσε όλος ο αρχαίος κόσμος. Το απαθανάτιζαν σε νομίσματα και αγγεία και το πήραν μετά οι Ρωμαίοι στέλνοντάς το στα ουράνια. Μόνο που κανείς τους δεν κατάλαβε πως η υπερεντατική του καλλιέργεια και η μαζική συγκομιδή του προσυπέγραφαν το τέλος του. Σύντομα θα ζούσαν όλοι χωρίς σίλφιο και θα έπρεπε να βρουν πια υποκατάστατά του, αφήνοντάς το στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας να πονοκεφαλιάζει ακόμα και σήμερα τους βοτανολόγους.

Το βότανο λεγόταν σίλφιο και ήταν ένα φυτό που συγγένευε πιθανότατα με τον γιγαντιαίο μάραθο ή το σέλινο. Οι σοφιστικέ Έλληνες το καλλιεργούσαν αποκλειστικά για τη ρητίνη του, αν και οι πιο χοντροκομμένοι σε αυτά Ρωμαίοι το εκμεταλλεύονταν όλο, ακόμα και για τις ρίζες του είχαν κάποια χρήση. Σίλφιο το έλεγαν οι πρόγονοί μας και silphium οι Ρωμαίοι, αν και αυτοί του επεφύλαξαν πολλές ακόμα ονομασίες (laserpicium, lasarpicium κ.ά.). Και το χρησιμοποιούσαν για τα πάντα, από αρωματικό καρύκευμα για τη νοστιμάδα της μαγειρικής και τοπική αναλγητική αλοιφή μέχρι φάρμακο για πάμπολλες νόσους. Σχεδόν όλες! Αν και περιβόητο σε όλο τον γνωστό κόσμο δεν θα γινόταν παρά για τις διεγερτικές και αντισυλληπτικές του ιδιότητες. Ήταν οι Θηραίοι αυτοί που το ανακάλυψαν ήδη από το 630 π.Χ., όταν ίδρυσαν την ελληνική τους αποικία στη Βόρεια Αφρική, την περίφημη Κυρήνη. Οι Έλληνες ονόμασαν την αποικία τους από την πηγή Κύρη, αφιερωμένη στον θεό Απόλλωνα, και εκείνος τους έκανε δώρο το σίλφιο. Όπως κι αν έχει, ο Απόλλωνας του χάρισε το σίλφιο, ένα πολύτιμο βοτάνι που συνέβαλε τα μέγιστα στη μετατροπή της πόλης σε επίκεντρο του ελληνικού πολιτισμού στα άγνωστα εδάφη, καθώς η εμπορική του εκμετάλλευση κόμιζε στην Κυρήνη πλούτη θαυμαστά. Το σίλφιο έγινε τόσο σημαντικό για την κυρηναϊκή οικονομία που εμφανίζονταν από ένα σημείο και μετά σε κάθε σχεδόν νόμισμα της πόλης! Ήταν το απόλυτο έμβλημα της πόλης.

Οι Έλληνες αποξήραιναν τον χυμό του για τη μαγειρική του χρήση, ενώ οι πάντα υπερβολικοί Ρωμαίοι το έτρωγαν ολόκληρο. Ακόμα και τις ρίζες του γεύονταν, τις οποίες διατηρούσαν στο ξίδι. Το θαυματουργό χορτάρι είχε και πολλές θεραπευτικές χρήσεις, αν και είναι δύσκολο να αποτιμήσουμε με σύγχρονους ιατρικούς όρους την αποτελεσματικότητά τους. Από πονόλαιμο, πυρετό και δυσπεψία μέχρι αφροδίσια νοσήματα (κονδυλώματα) και ανεπιθύμητες κυήσεις λεγόταν πως θεράπευε, ποιος να πει όμως με αποφασιστικότητα; Ο Ιπποκράτης ενδεχομένως, που παρότρυνε τους ασθενείς του: «Όταν εξέχει το έντερο και δεν επιστρέφει στη θέση του, ξύστε σε μικρά κομμάτια το καλύτερο και πιο συμπαγές σίλφιον και εφαρμόστε το ως κατάπλασμα».

Η Αχίλλεια είναι πολυετές αυτοφυές φυτο που συναντάται σε όλη την Ευρώπη την Ασία και τη βόρεια Αφρική. Το ύψος της μπορεί να φτάσει μέχρι τα 80 εκατοστά. Ανθίζει από τα τέλη της άνοιξης έως τις αρχές του φθινοπώρου. Η ονομασία της είναι Achillea millefolium. Ωφείλει το όνομά της στον ήρωα Αχιλλέα. Η θεά Αφροδίτη, κλαίγοντας τον συμβούλεψε να δέσει την πληγή του με αυτό το φυτό, για να σταματήσει την αιμορραγία όταν πληγώθηκε από το δόρυ του Πάρη. Από αυτόν τον μύθο το φυτό έχει και την ονομασία το «δάκρυ της Αφροδίτης». Ως βότανο χρησιμοποιείται ευρύτατα στη βοτανοθεραπεία. Παραδοσιακά θεωρείται ότι είναι αιμοστατικό και έχει την ιδιότητα να σταματά την αιμορραγία, είναι επουλωτικό με εξωτερική χρήση καθώς και ιδανικό για την τριχόπτωση. Επιπλέον είναι ορεκτικό, τονωτικό, αντιπυρετικό, αντισπασμωδικό, διουρητικό, ιδανικό σε περιπτώσεις ακμής και έρπητα, ανθελμινθικό και ιδανικό για το κρυολόγημα. Θεωρείται ότι βοηθάει στη ρύθμιση της περιόδου, στη δυσμηνόρροια και στους σπασμούς της μήτρας. Ανακουφίζει τους πόνους από ρευματισμούς και απο αρθριτικά.

Η Αψιθιά είναι από τα πιο παλιά γνωστά φαρμακευτικά φυτά. Ο Ιπποκράτης τη χρησιμοποιούσε σε σκόνη ενώ η θεά Άρτεμις της έδωσε το όνομά της, σε αναγνώριση των πολύτιμων ιδιοτήτων της. Η Αρτεμισία αναφέρεται συχνά στον πρώτο μ.Χ. αιώνα στα Ελληνικά και Ρωμαϊκά κείμενα. Αναφέρεται επίσης στην Κινέζικη ιατρική βιβλιογραφία πριν από το 500 μ.Χ. ενώ και σήμερα χρησιμοποιείται στη Μοξαθεραπεία (καύση της αψιθιάς σε σημεία βελονισμού). Οι Ρωμαίοι τη φύτευαν στις άκρες των δρόμων και οι στρατιώτες τους στις μεγάλες πεζοπορίες, την τοποθετούσαν στα σανδάλια τους για να αντέχουν καλύτερα. Η φήμη ότι το φυτό καταπραΰνει τα πληγωμένα και κουρασμένα πόδια κρατάει μέχρι σήμερα. Ο Αέτιος τη συνιστούσε κατά των πνευμονικών παθήσεων ενώ ο Planchon θεωρούσε ότι πετύχαινε την καταστροφή των εντερικών σκουληκιών και ο Cazin πίστευε ότι ήταν μοναδικό φάρμακο κατά της χλώρωσης, της αμηνόρροιας, του σκορβούτου, των διαλειπόντων πυρετών, των σπληνικών και ηπατικών εμφράξεων, της υδρωπικίας και της καχεξίας.

Ο Διοσκουρίδης τη σύστηνε να την πίνουν με σέσελη ή με τη νάρδο την Κελτική, κατά της ανορεξίας και των ικτέρων, σε αφέψημα και έκχυμα και σε δόση πολλών φλιτζανιών. Για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες χρησιμοποιούνται η ρίζα, οι ανθοφόροι μίσχοι και τα φύλλα. Το φυτό δρα ως πικρό τονωτικό, διεγερτικό, νευροτονωτικό και εμμηναγωγό. -Βοηθά την πέψη με την πικρή διέγερση των πεπτικών υγρών και ταυτόχρονα περιέχει ένα άφυσο έλαιο. -χρησιμοποιείται για την ανορεξία, τη αδρανή πέψη και τον υπογάστριο κολικό. -είναι ακόμη, ένα από τα καλύτερα τονωτικά του στομάχου, εναντίον της δυσπεψίας, της γαστραλγίας και των ανεπαρκειών του ήπατος. -έχει βαλσαμώδεις ιδιότητες, αποχρεμπτικές και αντισπασμωδικές (άσθμα, κοκίτης). -έχει ελαφρά αντιπυρετική δράση, αντισηπτική και διουρητική. -σε μέτριες δόσεις αυξάνει την όρεξη, επιταχύνει την κυκλοφορία του αίματος, προκαλεί εκκρίσεις, συντελεί στο αδυνάτισμα και χωνεύει τα λίπη. -κάνει ιδιαίτερα καλό στα αναιμικά και παχύσαρκα άτομα αλλά πρέπει να το αποφεύγουν όσοι έχουν υψηλή αιματική πίεση. -χρησιμοποιείται επίσης για τον σακχαρώδη διαβήτη.

Σύμφωνα με μελέτες που έχουν δημοσιευθεί σε τεύχος του επιστημονικού περιοδικού “Επιστήμες της Ζωής” η artemesinin ένα παράγωγο του φυτού αρτεμισία μπορεί να σκοτώσει το 98% των καρκινικών κυττάρων του μαστού σε λίγες ώρες χωρίς να επηρεαστούν τα υγιή κύτταρα. Οι επιστήμονες σε πειράματα τους δοκίμασαν μια συνταγή αρτεμισίας και σιδήρου για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων του μαστού, με άκρως ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Οι ισχυρές αυτές αντικαρκινικές ιδιότητες της αψιθιάς ενεργοποιούνται από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις από τα κανονικά επίπεδα σιδήρου των καρκινικών κυττάρων.

Ο Αμάραντος, ή Ελίχρυσος ο πολύτιμος ή Μάης, με διεθνή επιστημονική ονομασία Helichrysum stoechas και ελληνική επιστημονική ονομασία Λειμώνιο το Κολπωτό, είναι αγριολούλουδο της ελληνικής υπαίθρου. Στεφάνια από ελίχρυσο πρόσφεραν οι αρχαίοι Έλληνες στους αθάνατους θεούς. Ο Θεόφραστος το ονόμασε “χρυσάνθεμον” και ελίχρυσο και το εκτιμούσε ιδιαίτερα για την καταπραϋντική επίδραση που είχε στο θυμικό του ανθρώπου. Το φυτό αναφέρεται ακόμα στον Θεόκριτο που θαυμάζει το χρυσοκίτρινο χρώμα του, στον Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο που το θεωρούν από τα καλύτερα αφιερώματα στα αγάλματα των θεών.

Ο πρώτος βοτανικός κήπος με καθαρά επιστημονικό, ερευνητικό και μορφωτικό χαρακτήρα, ήταν εκείνος που ιδρύθηκε από τον Αριστοτέλη το 350 π.χ. κοντά στον Ηριδανό, παραπόταμο του Ιλισού. Είχε εμπλουτιστεί και με Ελίχρυσο και πολλά σπάνια φυτά που έστελνε ο Μέγας Αλέξανδρος στο δάσκαλο του από τις ασιατικές χώρες τις οποίες κατακτούσε. Επιμελητής του κήπου ήταν ο Θεόφραστος, μαθητής και φίλος του Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρείται σήμερα ως ο θεμελιωτής της Βοτανικής Επιστήμης. Η προέλευση της ονομασίας του πιθανόν πηγάζει από τις ελληνικές λέξεις ελίσσω -χρυσός ή ήλιος χρυσός. Είναι γνωστό και ως Αμάραντος, ή Μάης, Σεμπρεβίβα (από το ιταλικό «sempre» και το «vivere», που σημαίνει ζωντανό για πάντα…).

Στην αρχαιότητα αλλά και στη μυθολογία οι αναφορές είναι πολλές. Συμβολίζει την αιώνια αγάπη και εμείς θα σταθούμε στη σύνδεσή του με το μύθο του Πάρη και της ωραίας Ελένης. Σε μία στάση τους στα Κύθηρα, στο ταξίδι τους προς την Τροία, η ωραία Ελένη ζήλεψε τη θεά Αφροδίτη και ο Πάρης θέλοντας να την καθησυχάσει της είπε, δείχνοντας το κίτρινο άνθος: «Βλέπεις αυτό το λουλούδι Τα μαλλιά σου έχουν το χρυσαφί του χρώμα, το σώμα σου μοιάζει με τον μίσχο του και το δέρμα σου είναι απαλό σαν τα πέταλά του. Η ομορφιά σου θα διατηρηθεί έτσι για πάντα». Και το λουλούδι ονομάστηκε σεμπρεβίβα (Ιταλικά : ζωή για πάντα). Το αποκαλούν επίσης φυτό της αιώνιας νεότητας χάρη στις ιδιότητές του. Λένε πως συμβάλλει στην αναγέννηση των ιστών και βοηθά στο σχηματισμό ουλώδους ιστού. Εχει άριστες επουλωτικές ιδιότητες, επαναφέρει το δέρμα σε πιο υγιή κατάσταση και καθυστερεί τη γήρανση χάρη στην ισχυρότατη κυταρρο-αναπλαστική του δράση. Στη λαϊκή ιατρική το αιθέριο έλαιο φαίνεται να εμφανίζει σπασμολυτικές, αναλγητικές, αντιμικροβιακές, αντισηπτικές, χολαγωγές, διουρητικές και αντικαταθλιπτικές ιδιότητες, μεταξύ άλλων. Το λάδι του ελίχρυσου αποτελεί εξαιρετικό λάδι για μασάζ και εντριβές, ειδικά για πόνους μυών και έντονη σωματική καταπόνηση.

Ο Δίκταμος είναι το πιο φημισμένο από τα κρητικά ενδημικά φυτά. O Δίκταμος, λέγεται επίσης, έρωντας, σταθάρι, σταμνόχορτο, σταματόχορτο, στομαχόχορτο. Φυτρώνει σε ορεινές και απότομες ασβεστολιθικές εκτάσεις. Σε απότομες πλαγιές φαραγγιών και χαράδρων αλλά και σε απόκρημνους παραλιακούς βράχους. Το φυτό είναι τριχωτό και έχει μια βελούδινη υφή. Τα φύλλα είναι πρασινόλευκα, τα λουλούδια του ροζ, και το άρωμα του θεσπέσιο. Είναι σπάνιο, διότι ο τόπος που το παράγει είναι μικρός και οι κατσίκες το βόσκουν επειδή τους αρέσει.

Ο Δίκταμος ήταν γνωστός από την αρχαιότητα και οι αρχαίοι γιατροί του απέδιδαν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Kατά την αρχαιότητα το άγαλμα της θεάς Aρτέμιδος, η οποία εκτός των άλλων ήταν και προστάτης των επιλόχων γυναικών, έφερε στο κεφάλι της στεφάνι από δίκταμο. Eπίσης, κατά την αρχαιότητα θεωρούσαν το δίκταμο ικανό να απορρίπτει τα σιδερένια τόξα από τα πληγωμένα σώματα. Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς αυτό έγινε γνωστό από τα αγριοκάτσικα της Kρήτης τους Kρητικούς Aίγαγρους τα οποία όταν πληγώνονταν και έμενε το βέλος στο σώμα τους, έτρωγαν δίκταμο και αυτό έπεφτε αμέσως. Το πιο γνωστό είδος είναι το Ορίγανον ο δίκταμος (Οriganum dictamnus) ή δίκταμο της Κρήτης, με τα γκριζοπράσινα, χνουδωτά φύλλα, το οποίο παραδοσιακά βράζουν και πίνουν ως τσάι. Εκτός από εξαιρετικό αφέψημα, το δίκταμο έχει και θεραπευτικές ιδιότητες. Ο δίκταμος είναι φυτό τονωτικό και διεγερτικό του πεπτικού συστήματος, επουλωτικό, καταπραϋντικό των πόνων του στομαχιού και των εντέρων. Καταπραΰνει τον πονοκέφαλο και τον πονόδοντο. Ευεργετικό σε περιπτώσεις νευρικών διαταραχών, πυρετούς.

Το δίκταμο έχει αντισηπτική δράση, τονωτική και αντισπασμωδική. Χρησιμοποιείται για την επούλωση των τραυμάτων, ως καταπραϋντικό του πεπτικού συστήματος, καθώς και κατά της γρίπης και του κρυολογήματος. Δρα σπασμολυτικά και συμβάλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση των κυκλοφορικών και καρδιολογικών προβλημάτων, ανακουφίζει από πονοκεφάλους, και στομαχικές διαταραχές, πονόδοντους και αποστήματα. Ενεργεί επίσης, ως αφροδισιακό(στην Κρήτη το αναφέρουν και ως «έρωντα»). Το φυτό του δικτάμου από την αρχαιότητα έβρισκε πολλές χρήσεις σε αρκετά προβλήματα υγείας. Στις μέρες μας, στις ήδη γνωστές θεραπευτικές ιδιότητές του προστέθηκαν και ορισμένες ακόμα. Ο δίκταμος εμφανίζει επουλωτικές και στυπτικές ιδιότητες και για το λόγο αυτό θεωρείται φάρμακο για το στομάχι. Είναι ευστόμαχο και πολύ χωνευτικό. Σε πονοκεφάλους και πονόδοντους, κάνει καλό όταν μασάει κανείς για πολλή ώρα φύλλα δικτάμου. Καταπολεμά την κακοσμία του στόματος και βοηθάει στην αντιμετώπιση ουλίτιδας. Συνιστάται σε νευρικές διαταραχές, νευρικούς πονοκεφάλους και άλλα νοσήματα του νευρικού συστήματος, εξαιτίας των καταπραϋντικών ιδιοτήτων που εμφανίζει. Για τις αντισηπτικές του ιδιότητες χρησιμοποιείται σε πυρετούς, γρίπη και κρυολογήματα. Τέλος, χρησιμοποιείται ως αιμοστατικό σε μώλωπες.

Πηγές:

https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/2890605/to-mistiriodes-votano-ton-archeon-ellinon-pou-kostize-to-varos-tou-se-asimi
http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2012/11/blog-post_9138.html
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Βότανο
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Διοσκουρίδης_ο_Πεδάνιος
http://www.vermionherbs.com/votana-herbs/achillia-achillea

https://www.life-events.gr/ygeia-epistimi/mitera-gi/elixrysos-giati-to-apokaloyn-fyto-tis-aionias-neotitas/
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Αμάραντος_(φυτό)
http://www.arolithos.com/blog/δίκταμο-ή-έρωντας-το-πολύτιμο-βότανο-τ/

greekhistoryandprehistory