Το φοβικό σύνδρομο και η τραγωδία της ελληνικής ΑΟΖ

Του Θεόδωρου Καρυώτη

Καθώς φέτος τον Δεκέμβριο συμπληρώνονται 40 χρόνια από την υπογραφή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνων για το Δικαιο της Θαλασσας,(UNCLOS) καλό είναι να ενθυμούμαστε ότι μια από τις σημαντικότερες διατάξεις της ήταν η δημιουργία και κωδικοποίηση του θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).

Έτσι δόθηκε ένα τέλος στην χαώδη κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας.

Με βάση τα άρθρα 55, 56, 57 της νέας Σύμβασης, ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή, το πλάτος της οποίας μπορεί να φθάσει τα 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, την διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη, των υδάτων, του βυθού και υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και κυριαρχικά δικαιώματα, που αναφέρονται στην εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων.

• Εάν όλα τα παράκτια κράτη κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους για μια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) 200 ν.μ. τότε η περιοχή των ωκεανών που θα ανήκει σ’ αυτά τα κράτη θα καλύπτει γύρω στα 37,7 εκατ. τετρ.  ν.μ. ή το 35,8% της παγκόσμιας θαλάσσιας επιφάνειας .

Μέσα στην επικυριαρχία αυτών των ζωνών περιλαμβάνονται πάνω από το 90% της παγκόσμιας αλιείας, πάνω από το 87% των υδρογονανθράκων και γύρω στο 10% των πολυμεταλλικών κονδύλων.  Επομένως, εύκολα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί την  κρίσιμη σημασία που έχει η ΑΟΖ όχι μόνο για το Δίκαιο της Θάλασσας αλλά γενικότερα για την παγκόσμια οικονομία και τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.

Υπάρχουν τέσσερις βασικές θέσεις που δεν αμφισβητεί κανείς σε σχέση με την ΑΟΖ:

1. Η ΑΟΖ αποτελεί πλέον, χωρίς καμία αμφιβολία, μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου.
2. Η ΑΟΖ, αντίθετα με την υφαλοκρηπίδα, δεν ανήκει στο παράκτιο κράτος ipso jure, αλλά πρέπει σαφώς να ανακηρυχθεί από αυτό. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, η ΑΟΖ απλώς δεν υφίσταται. Η θαλάσσια περιοχή (η επιφάνεια και τα υπερκείμενα ύδατα) που δεν θα ανακηρυχθεί ως ΑΟΖ, παραμένει νομικώς σαν μέρος της ανοικτής θάλασσας.
3. Το νομικό περιεχόμενο αυτού του νέου θεσμού του διεθνούς δικαίου, ορίζεται από το 5ο Μέρος της Σύμβασης. Τα παράκτια κράτη δεν μπορούν να υπερβαίνουν τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί από το 5ο Μέρος της Σύμβασης σχετικά με τα     δικαιώματά τους, τις δικαιοδοσίες τους και τις υποχρεώσεις τους. Έτσι “άλλα” κράτη  έχουν δικαιώματα στην ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους και το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να δημιουργήσει μια ΑΟΖ που υπερβαίνει τα 200 ν.μ.
4. Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να ανακηρύξει την δική του ΑΟΖ. Αν και πότε ένα παράκτιο κράτος ανακηρύξει την ΑΟΖ του εναπόκειται εντελώς στη δική του δικαιοδοσία.

Εδώ και 40 χρόνια προσπαθώ να πείσω τους συμπατριώτες μου για την αξία αυτής της τόσο ζωτικής για τα εθνικά μας συμφέροντα έννοιας της ΑΟΖ. Ξεκίνησα, λοιπόν, έναν ανηφορικό δρόμο, δημοσιεύοντας βιβλία και άρθρα στα ελληνικά και αγγλικά.

Επειδή έχω επανηλειμμένα αναφερθεί στο γεγονός ότι οι προσπάθειές μου για την ΑΟΖ έπεσαν όλα αυτά τα χρόνια σε ώτα μη ακουόντων χρειάζεται να κάνω μια διευκρίνηση . Απευθύνθηκα, για πρώτη φορά για το θέμα της ΑΟΖ το 1984 στο Ανδρέα Παπανδρέου και ο ευφυής πολιτικός μου ζήτησε να ενημερώσω στο ΥΠΕΞ τον Κάρολο και τον Γιάννη , δηλαδή τον Κάρολο Παπούλια και τον Γιάννη Καψή, αλλά αυτή η επαφή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Η δεύτερη φορά που η κυβέρνηση ασχολήθηκε για την ΑΟΖ ήταν όταν ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Βενιζέλος σε μια συνάντηση στο Προεδρικό Μέγαρο στις 15 Μαΐου 2012, απευθυνόμενος στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια ανέφερε:

«Ξέρετε ότι τέταρτος υποψήφιος Βουλευτής Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ είναι ο καθηγητής κ. Καρυώτης, ο βασικός ειδικός που υπάρχει στον ελληνόφωνο χώρο για τα θέματα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην προετοιμασία της Διεθνούς Σύμβασης του Μοντέγκο Μπέι για το Δίκαιο της Θάλασσας».

Πέρασαν σχεδόν τέσσερις δεκαετίες και όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις από το 1982 αγνοούσαν, επιδεικτικά, την ΑΟΖ μέχρι το 2019, όταν ανήλθε στην εξουσία η Νέα Δημοκρατία. Ήταν η πρώτη κυβέρνηση που ασχολήθηκε σοβαρά με την ΑΟΖ, προχωρώντας σε πρακτικά βήματα. Οριοθέτησε ΑΟΖ με την Ιταλία και μετά προέβη σε μια προβληματική, τμηματική οριοθέτηση με την Αίγυπτο,  κάτι που δεν προβλέπει η UNCLOS.

Αλλά ξαφνικά όλα ανατράπηκαν, όταν ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας ανέφερε ότι η Ελλάδα δεν ενδιαφέρεται να ψάξει για υδρογονάνθρακες στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος, ενώ όφειλε να γνωρίζει ότι οι ελληνικοί υδρογονάνθρακες δεν βρίσκονται στο Αιγαίο αλλά στην Ανατολική Μεσόγειο και αυτός είναι ο λόγος που οι Τούρκοι έχουν στρέψει εκεί την προσοχή τους και απειλούν να στείλουν γεωτρύπανα στην περιοχή.

• Η Ελλάδα δεν έχει χρησιμοποιήσει ούτε ένα γεωτρύπανο τα τελευταία 34 χρόνια και εάν είχαμε βρει έγκαιρα τους υδρογονάνθρακες που βρίσκονται στις θάλασσές μας,  όχι μόνο δεν θα είχαμε φτάσει στην χρεωκοπία της δεκαετίας του 2010 ,αλλά θα είμασταν σήμερα μεγάλοι ενεργειακοί παίκτες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Μέσα στην τραγωδία της πανδημίας και των πυρκαγιών, η ελληνική κοινωνία δεν έχει συνειδητοποιήσει την τραγωδία της ΑΟΖ. Ποιος ήταν ο λόγος που οριοθετήσαμε ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο; Ποιος είναι ο λόγος που θέλουμε να οριοθετήσουμε ΑΟΖ με την Λιβύη και την Αλβανία; Μόνο για να υπονομεύσουμε το Τουρκολιβυκό μνημόνιο;

Έτσι φτάσαμε σήμερα ουσιαστικά στον θάνατο της ΑΟΖ από ένα πρωθυπουργό που μας έδωσε την εντύπωση ότι ήξερε που βάδιζε στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ξαφνικά, όταν άρχισε η Ρωσοουκρανική τραγωδία και άρχισε να διαφαίνεται η πιεστική ανάγκη για αντιμετώπιση των ρωσικών ενεργειακών εκβιασμών ο Κυριάκος Μητσοτάκης απαίτησε να σταματήσουν οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στις ελληνικές θάλασσες!

Επιπλέον, αρνείται να οριοθετήσει την ΑΟΖ μας με αυτή της Κύπρου, που θα αποτελούσε την πιο σημαντική μας κίνηση αυτή την περίοδο και θα παγίδευε το νέο τουρκικό γεωτρύπανο.

• Το φοβικό σύνδρομο

Από τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 μέχρι το 1973 στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος  ήταν αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της Ελλάδας από στρατιωτική, οικονομική και πολιτιστική άποψη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Τουρκία ουδέποτε διαμαρτυρήθηκε γι’ αυτή την κατάσταση και ποτέ δεν αμφισβήτησε το ισχύον νομικό καθεστώς. Αυτή η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1973, όταν ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου έξω από τη νήσο Θάσο από την αμερικανική εταιρεία Oceanic Exploration.

Εκείνη την περίοδο, βασικά για λόγους πολιτικής εσωτερικής κατανάλωσης, οι δικτάτορες που κυβέρνησαν την Ελλάδα από το 1967 μέχρι το 1974, ανακοίνωσαν ότι τα κοιτάσματα είχαν μεγάλη εμπορική αξία, χωρίς να συνειδητοποιήσουν τις διεθνείς επιπτώσεις αυτής της πράξης τους.

Η Τουρκία αμέσως αντέδρασε και την 1η Νοεμβρίου 1973 παραχώρησε στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων TRAO δικαιώματα εξερεύνησης υδρογονανθράκων στο ανατολικό Αιγαίο, σε μια περιοχή που  ξεκάθαρα επικάλυπτε της περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας των νησιών Λήμνου, Σαμοθράκης, Αγίου Ευστρατίου, Λέσβου και Χίου.

Έτσι ξεκίνησε το καταραμένο φοβικό σύνδρομο που κατατρέχει όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις για 49 χρόνια τώρα. Σταδιακά το σύνδρομο αυτό στιγμάτισε την εξωτερική μας πολιτική και κορυφώθηκε με το διαβόητο  casus belli, που επισημοποιήθηκε από την Τουρκία το 1995.

Η Ελλάδα επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα από 3 ν.μ. σε 6 ν.μ. τον Σεπτέμβρη του 1936, αλλά από τότε κόλλησε σε αυτό το εύρος στο Αιγαίο, ενώ σήμερα, όλα τα παράκτια κράτη του πλανήτη μας, διαθέτουν 12 ν.μ..

Με τα σημερινά δεδομένα των 6 ν.μ. η πατρίδα μας διαθέτει τον έλεγχο στο 43,5% του Αιγαίου Πελάγους, ενώ η Τουρκία έχει τον έλεγχο στο 7,5% και η ανοιχτή θάλασσα καταλαμβάνει το 49%. Εάν τα χωρικά ύδατα των δύο κρατών φτάσουν τα 12 ν.μ., τότε το 71,5% θα ανήκει στην ελληνική κυριαρχία και μόνο το 8,7% στην τουρκική.

Η περιοχή της ανοιχτής θάλασσας θα μειωθεί από το 49% στο 19.7%. Εάν και τα δυο κράτη δημιουργήσουν ΑΟΖ, τότε το υπόλοιπο τμήμα (το 19,7%) θα ανήκει αποκλειστικά στην Ελλάδα. Αυτά τα ποσοστά αναφέρονται σε απόρρητη έκθεση του Αμερικανικού Πενταγώνου και γι’ αυτό η Τουρκία πολεμά από το 1982, με χέρια και δόντια, τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και ιδιαίτερα την έννοια της ΑΟΖ.

• Επίλογος

Ο ιδρυτής της Tesla, Έλον Μασκ, δήλωσε σε δημοσιογράφους σε συνέδριο στη Νορβηγία:

«Ο κόσμος πρέπει να συνεχίσει να εξορύσσει πετρέλαιο και φυσικό αέριο προκειμένου να διατηρήσει τον πολιτισμό, αναπτύσσοντας παράλληλα βιώσιμες πηγές ενέργειας. Ρεαλιστικά νομίζω ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε πετρέλαιο και φυσικό αέριο βραχυπρόθεσμα, γιατί διαφορετικά ο πολιτισμός θα καταρρεύσει. Νομίζω ότι κάποια πρόσθετη εξερεύνηση είναι δικαιολογημένη αυτή τη στιγμή. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αντιμετωπίσει ποτέ ο κόσμος είναι η μετάβαση σε βιώσιμη ενέργεια και σε μια βιώσιμη οικονομία. Αυτό θα χρειαστεί μερικές δεκαετίες για να ολοκληρωθεί.»

Επιπλέον ανέφερε ότι η υπεράκτια παραγωγή αιολικής ενέργειας στη Βόρεια Θάλασσα, σε συνδυασμό με σταθερές μπαταρίες, θα μπορούσε να αποτελέσει μια βασική πηγή ενέργειας. «Θα μπορούσε να προσφέρει μια ισχυρή, βιώσιμη πηγή ενέργειας το χειμώνα».

Η απορία παραμένει, κύριε πρωθυπουργέ, Η αντιπάθεια σας προς τους υδρογονάνθρακες παραμένει ανεξήγητη και ταυτόχρονα πολύ επικίνδυνη στο μέσον της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης, που πλήττει τη χώρα μας και τον υπόλοιπο κόσμο.

hellasjournal.com