Τι ώθησε την Τουρκία να αποκαταστήσει τους δεσμούς με το Ισραήλ;

Η Τουρκία και το Ισραήλ ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι οι δύο χώρες συμφώνησαν να επιδιορθώσουν τους δεσμούς που παρέμειναν εύθραυστοι για μια δεκαετία. Ο Steven A. Cook έγραψε το άρθρο που ακολουθεί, για την πρόσφατη προσέγγιση μεταξύ των χωρών. Το άρθρο δημοσιεύεται την Τρίτη από το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, μια αμερικανική δεξαμενή σκέψης

Πώς το Ισραήλ και η Τουρκία επωφελούνται από την αποκατάσταση των σχέσεων 

Η επανάληψη των διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ είναι η τελευταία κίνηση στην περιφερειακή προσέγγιση της Τουρκίας. Με αυτό, η Άγκυρα στοχεύει να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια και την ταλαντευόμενη οικονομία της.

Τι ώθησε το Ισραήλ και την Τουρκία να επιδιορθώσουν τους δεσμούς τους; 

Η ανακοίνωση της 17ης Αυγούστου ότι το Ισραήλ και η Τουρκία θα ομαλοποιήσουν τις διπλωματικές σχέσεις και θα ανταλλάξουν πρεσβευτές έρχεται λίγο μετά τη βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). 

Η τουρκική κυβέρνηση έχει αποφασίσει ότι η αποκλιμάκωση με το Ισραήλ και άλλες περιφερειακές δυνάμεις, εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά της καθώς αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα στο εσωτερικό και επικεντρώνεται σε βασικά ζητήματα εθνικής ασφάλειας, όπως ο κουρδικός εθνικισμός και οι σχέσεις με την Κύπρο και την Ελλάδα.

Η βελτίωση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας είναι μια σημαντική αλλαγή. Τα τελευταία δώδεκα χρόνια, οι σχέσεις ήταν τεταμένες. Το πρωταρχικό ζήτημα ήταν η προσέγγιση του Ισραήλ προς τα παλαιστινιακά εδάφη. Συγκεκριμένα, τις πολιτικές της απέναντι στη Λωρίδα της Γάζας, οι οποίες περιλαμβάνουν μακροχρόνιο ισραηλινοαιγυπτιακό αποκλεισμό της περιοχής και περιοδικές ισραηλινές στρατιωτικές επεμβάσεις. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης της Τουρκίας ήταν προστάτης της Χαμάς, η μαχητική ομάδα που κυβερνά τη Γάζα. 

Το 2018, η Τουρκία υποβάθμισε τις σχέσεις με το Ισραήλ και απέλασε τον Ισραηλινό πρεσβευτή από την Άγκυρα, αφού οι ισραηλινές δυνάμεις σκότωσαν εξήντα Παλαιστίνιους στα σύνορα της Γάζας, κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας κατά της μεταφοράς της αμερικανικής πρεσβείας από την κυβέρνηση Ντόναλντ Τραμπ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Σε απάντηση, οι Ισραηλινοί έδιωξαν τον Τούρκο πρέσβη. 

Τι κερδίζει κάθε χώρα από την αποκατάσταση των διπλωματικών δεσμών τώρα; 

Για το Ισραήλ, ήταν πάντα σημαντικό να δημιουργηθούν σχέσεις με μη αραβικές χώρες μέσα και γύρω από τη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία είναι επίσης σημαντική για την εθνική ασφάλεια του Ισραήλ διότι, μεταξύ άλλων, επιτρέπει την στενότερη παρακολούθηση του Ιράν από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες. Επιπλέον, οι Ισραηλινοί ελπίζουν ότι οι βελτιωμένοι δεσμοί με την Τουρκία θα ασκήσουν πίεση στη Χαμάς, η οποία έχει εδραιώσει παρουσία στην Κωνσταντινούπολη και διευθύνει επιχειρήσεις από την Τουρκία την τελευταία δεκαετία.

Η Άγκυρα φαίνεται να ενδιαφέρεται λιγότερο για το Ισραήλ καθεαυτό, από το πώς η επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων μπορεί να βελτιώσει τη θέση της στην Ουάσιγκτον. Η τουρκική κυβέρνηση πιστεύει ότι φιλο-ισραηλινές ομάδες και εβραϊκές οργανώσεις θα βοηθήσουν την Τουρκία στο Καπιτώλιο σχετικά με την πώληση μαχητικών F-16 στην Τουρκία... Αυτό δεν είναι πρωτοφανές. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι ισχυροί δεσμοί ασφαλείας Ισραήλ-Τουρκίας βρήκαν μεγάλη υποστήριξη στην Ουάσιγκτον, μεταξύ άλλων μεταξύ φιλο-ισραηλινών ομάδων και ηγετών της αμερικανικής εβραϊκής κοινότητας.

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που ωθούν την προσέγγιση είναι το φυσικό αέριο, το οποίο το Ισραήλ ανακάλυψε στα ανοιχτά του το 2010. Ανάμεσα στα μέρη που το Ισραήλ θα ήθελε να πουλήσει αυτό το αέριο είναι η Ευρώπη. Ο πιο οικονομικά βιώσιμος τρόπος για να φτάσει το ισραηλινό αέριο στην Ευρώπη είναι μέσω της Τουρκίας. Και οι δύο χώρες πρόκειται να κερδίσουν οικονομικά και διπλωματικά εάν διαδραματίσουν κάποιο ρόλο στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.

Πώς ταιριάζει αυτό στις ευρύτερες προσπάθειες της Τουρκίας για προσέγγιση στην περιοχή; 

Μετά από μια δεκαετία αχρείαστα επιθετικών πολιτικών και ρητορικής προς την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία, ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν αποφάσισε ότι η περιφερειακή στάση της Τουρκίας είχε φτάσει στο όριο: η Άγκυρα ήταν απομονωμένη και είχε λίγα, ή και καθόλου, επιτεύγματα για να δικαιολογήσει την προσέγγισή της. Οι εντάσεις που είχε η Τουρκία με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ ποικίλλουν, αλλά η τριβή βασίστηκε στις τουρκικές κατηγορίες ότι αυτές οι αραβικές χώρες ήταν πηγές περιφερειακής αστάθειας. Η ηγεσία της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων απάντησε ότι δεν ήταν οι πολιτικές τους, αλλά μάλλον αυτές του Ερντογάν που έσπειραν την περιφερειακή εχθρότητα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της αυξημένης έντασης, οι αραβικές χώρες βελτίωσαν τις διπλωματικές τους σχέσεις και αναβάθμισαν τη συνεργασία τους στον τομέα της ασφάλειας με την Κύπρο και την Ελλάδα, τους εχθρούς της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία, εν τω μεταξύ, έγινε στρατηγικός εταίρος του Κατάρ και δημιούργησε στρατιωτική παρουσία σε αυτή τη χώρα του Κόλπου, η οποία μεταξύ 2017 και 2021 βρισκόταν υπό αποκλεισμό που επέβαλαν το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ.

Με τον Πρόεδρο Ερντογάν να αντιμετωπίζει εκλογές το δεύτερο εξάμηνο του 2023, επιδιώκει καλύτερους δεσμούς με τους πρώην εχθρούς του, ελπίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα βοηθήσει στη βελτίωση της προβληματικής τουρκικής οικονομίας μέσω επενδύσεων και ανταλλαγών νομισμάτων, να δημιουργήσει καλό κλίμα για την Άγκυρα στην Ουάσιγκτον και να βελτιώσει τη θέση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις στη συνεργασία του Ισραήλ με την Κύπρο και την Ελλάδα; 

Στα χρόνια της έντασης Ισραήλ-Τουρκίας, οι σχέσεις του Ισραήλ με την Κύπρο και την Ελλάδα βελτιώθηκαν σημαντικά. Η διπλωματική, οικονομική και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας εμβαθύνθηκε. Ο τουρισμός αυξήθηκε γρήγορα καθώς οι Ισραηλινοί εγκατέλειψαν τις ακτές της Μεσογείου της Τουρκίας υπέρ της Κύπρου και των ελληνικών νησιών. Οι Αμυντικές Δυνάμεις του Ισραήλ εκπαιδεύτηκαν με Κύπριους και Έλληνες ομολόγους τους. Η Κύπρος έγινε πελάτης του συστήματος αεράμυνας Iron Dome του Ισραήλ. 

Οι Ισραηλινοί θα πρέπει τώρα να εξισορροπήσουν τα γεωστρατηγικά και πιθανά οικονομικά οφέλη της συνεργασίας με την Τουρκία με τους καλά ανεπτυγμένους δεσμούς της Ιερουσαλήμ με την Αθήνα και τη Λευκωσία. Ο Ισραηλινός Πρόεδρος Isaac Herzog, ο οποίος έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσέγγιση Ισραήλ-Τουρκίας, προσπάθησε να καθησυχάσει την Κύπρο και την Ελλάδα ότι το Ισραήλ παραμένει προσηλωμένο στην πρόοδο που έχει σημειώσει με αυτές τις χώρες. Αυτό είναι ένα σημαντικό μήνυμα γιατί καθώς η Τουρκία έχει αποκλιμακωθεί με τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τώρα το Ισραήλ—η Αίγυπτος παραμένει φυλάκιση—η Άγκυρα έχει γίνει πιο επιθετική στο Αιγαίο Πέλαγος, αυξάνοντας τις στρατιωτικές υπερπτήσεις και εισβολές της στο ελληνικό έδαφος ενώ συνεχίζει να αποτελούν απειλή για την Κυπριακή Δημοκρατία. 

Η Τουρκία έχει περισσότερους από τριάντα χιλιάδες στρατιώτες ανεπτυγμένους στην Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, μια οντότητα που συνορεύει με την Κύπρο που μόνο η Τουρκία αναγνωρίζει.

cfr.org