Τι είναι ο υβριδικός πόλεμος - Τον εφαρμόζει η Ρωσία στην Ουκρανία;

Μια παλιά ιδέα αποκτά νέες διαστάσεις σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο

Το 2014 μυστηριώδη «πράσινα ανθρωπάκια» χωρίς στρατιωτικά διακριτικά, εμφανίστηκαν στην Κριμαία και απέσπασαν τη χερσόνησο από την Ουκρανία με σχεδόν κανέναν πυροβολισμό. Αμέσως μετά, στην ανατολική Ουκρανία, μια ετερόκλητη ομάδα από ένοπλους και ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν θύλακες στην περιοχή του Ντονμπάς , ισχυριζόμενοι ότι επιδιώκουν την ανεξαρτησία. Αυτά τα γεγονότα, και πολλές από τις σκοτεινές ενέργειες που αποδίδονται στη Ρωσία από τότε - από κυβερνοεπιθέσεις έως δολοφονίες στο εξωτερικό, ανάμειξη στις εκλογές στη Δύση και τώρα η απειλή εισβολής - έχουν χαρακτηριστεί ως μορφές «υβριδικού πολέμου». Τι σημαίνει ο όρος και πώς έχει εξελιχθεί;

Η υπονόμευση και η έκπληξη είναι τόσο παλιά όσο ο ίδιος ο πόλεμος. Η «Τέχνη του Πολέμου», μια πραγματεία που πιστεύεται ότι χρονολογείται στον 5ο αιώνα π.Χ. και αποδίδεται στον Σουν Τζου, δηλώνει ότι «το να υποτάξεις τον εχθρό χωρίς μάχη είναι η ακμή της ικανότητας». Η σύγχρονη έννοια του υβριδικού πολέμου διαδόθηκε από τον Frank Hoffman, πρώην πεζοναύτη των ΗΠΑ και μελετητή της άμυνας, σε ένα έγγραφο του 2007 που αναλύει χαοτικές συγκρούσεις στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και αλλού, στις οποίες οι τακτικές άλλαξαν και η γραμμή μεταξύ αμάχων και μαχητών ήταν ασαφής. (Ο ίδιος, με τη σειρά του, απέδωσε τον όρο σε μεταπτυχιακή διατριβή άλλου συγγραφέα από το 1998.) Ο κ. Χόφμαν έγραψε: «Οι υβριδικοί πόλεμοι ενσωματώνουν μια σειρά διαφορετικών τρόπων πολέμου, συμπεριλαμβανομένων συμβατικών δυνατοτήτων, παράτυπων τακτικών και σχηματισμών, τρομοκρατικών ενεργειών συμπεριλαμβανομένης της αδιάκριτης βίας και του εξαναγκασμού και εγκληματικής αταξίας.

Σκεφτόταν κυρίως αντάρτικες ομάδες και αδύναμα κράτη όπως το Ιράν. Η Χεζμπολάχ, μια σιιτική πολιτοφυλακή στο Λίβανο που υποστηρίζεται από το Ιράν, είναι ένα αρχέτυπο του υβριδικού μαχητή. Στο βαθμό που ο Χόφμαν ανέφερε τη Ρωσία, ένα ισχυρό κράτος, έπρεπε να αναφέρει την εμπειρία του από την καταπολέμηση των υβριδικών ανταρτών στην Τσετσενία. Κατά την άποψή του, ο υβριδικός πόλεμος είναι ουσιαστικά μια μορφή ασύμμετρου πολέμου, στον οποίο ένας μαχητής επιδιώκει να αποφύγει τις δυνάμεις ενός ισχυρότερου αντιπάλου.

Οι Ρώσοι στρατηγοί, από την πλευρά τους, μιλούν για «μη γραμμικό πόλεμο», έναν όρο που διαδόθηκε σε ένα δυστοπικό διήγημα από έναν από τους στενότερους συμβούλους του κ. Πούτιν, τον Vladislav Surkov, για να σημαίνει μια χαοτική σύγκρουση «όλοι εναντίον όλων». Ένας άλλος υποτιθέμενος νονός των αντισυμβατικών μεθόδων είναι ο στρατηγός Valery Gerasimov, αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων της Ρωσίας. Σε ένα άρθρο του το 2013, έγραψε: «Στον 21ο αιώνα έχουμε δει μια τάση να θολώνουμε τα όρια μεταξύ των καταστάσεων πολέμου και ειρήνης. Οι πόλεμοι δεν κηρύσσονται πλέον και αφού έχουν αρχίσει, προχωρούν σύμφωνα με ένα άγνωστο πρότυπο». Αυτά τα λόγια, που γράφτηκαν ένα χρόνο πριν η Ρωσία αναπτύξει τους «πράσινους άντρες» της στην Κριμαία, θεωρήθηκαν προφητικά. Μόνο που ο στρατηγός Gerasimov εφάρμοζε την ιδέα στη Δύση, την οποία κατηγόρησε ότι υποκίνησε την αραβική άνοιξη του 2011 και τις «έγχρωμες επαναστάσεις» στην περιφέρεια της Ρωσίας.

Ο Mark Galeotti, ειδικός στη Ρωσία, επινόησε την ιδέα ενός «δόγματος Gerasimov», αλλά τώρα το μετανιώνει. Οι μέθοδοι της Ρωσίας, υποστηρίζει, περιλαμβάνουν ένα μείγμα δύο ειδών «μη γραμμικού» πολέμου. Το πρώτο περιλαμβάνει τη συνειδητοποίηση «ότι οι σύγχρονες τεχνολογίες και οι σύγχρονες κοινωνίες εννοούν ότι, πιθανότατα θα προηγηθεί ένας πόλεμος με όπλα και ίσως σχεδόν, αλλά όχι εντελώς, θα αντικατασταθεί από μια φάση πολιτικής αποσταθεροποίησης». Η δεύτερη μορφή είναι ένας "διαγωνισμός" χωρίς πραγματικό πόλεμο, στον οποίο η Ρωσία επιδιώκει να διχάσει, να αποθαρρύνει και να αποσπάσει την προσοχή της Δύσης, ώστε να μην μπορεί να σταματήσει την προσπάθεια της Ρωσίας να αποκαταστήσει μια σφαίρα συμφερόντων.

Εάν ο αρχικός ορισμός του υβριδικού πολέμου του  Χοφμαν περιελάμβανε την ανάμειξη διαφορετικών μορφών πραγματικής μάχης, με την πάροδο του χρόνου το "υβρίδιο" χρησιμοποιήθηκε χαλαρά για να αναφερθεί σε πολλές μη θανατηφόρες μορφές επίθεσης και ανατροπής, π.χ. "υβριδικές ενέργειες" ή "υβριδικές απειλές". Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας για την Αντιμετώπιση Υβριδικών Απειλών στο Ελσίνκι, που ιδρύθηκε το 2017 από κοινού από το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, περιέγραψε τέτοιες ενέργειες πως «χαρακτηρίζονται από ασάφεια καθώς οι υβριδικοί παράγοντες θολώνουν τα συνήθη σύνορα της διεθνούς πολιτικής και λειτουργούν στις διεπαφές μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών, νόμιμο και παράνομο, και ειρήνη και πόλεμος».

Η Elisabeth Braw του American Enterprise Institute, μιας δεξαμενής σκέψης, προτιμά μια διαφορετική ταξινόμηση, που τραβάει τη γραμμή στη στρατιωτική δράση. Κατηγοριοποιεί τις πράξεις κάτω από αυτό το όριο ως «επιθετικότητα της γκρίζας ζώνης», την οποία ορίζει ως «τη χρήση εχθρικών πράξεων εκτός του πεδίου της ένοπλης σύγκρουσης για την αποδυνάμωση μιας αντίπαλης χώρας, οντότητας ή συμμαχίας». Εάν αυτά αναμειχθούν με την πραγματική μάχη, τότε γίνονται υβριδικός πόλεμος. «Έχει γίνει μόδα η χρήση υβριδικού πολέμου για οτιδήποτε είναι λίγο μυστηριώδες», υποστηρίζει, «Στην πραγματικότητα, κάθε πόλεμος είναι πλέον υβριδικός επειδή έχει τόσο στρατιωτικές όσο και μη στρατιωτικές διαστάσεις, όπως η προπαγάνδα και ο κυβερνοχώρος».  

Ωστόσο, η πτυχή της γκρίζας ζώνης γίνεται πιο εμφανής επειδή η παγκοσμιοποίηση και οι διασυνδέσεις προσφέρουν πολλές επιλογές για τη σπορά του χάους. Συχνά συνοδεύεται από μικρότερο κίνδυνο τιμωρίας — σε μια κυβερνοεπίθεση, ας πούμε, ο δράστης μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί με βεβαιότητα. Υπό αυτό το πρίσμα, η απάντηση της Δύσης στη δημοσιοποίηση της στρατιωτικής συσσώρευσης της Ρωσίας, την απελευθέρωση πληροφοριών σχετικά με τα σχέδιά της και άλλες επιχειρήσεις για να δημιουργήσει πρόσχημα για πόλεμο, είναι από μόνη της μια απάντηση της γκρίζας ζώνης που σκοπό έχει να προκαλέσει σύγχυση στο Κρεμλίνο.

Πώς να χαρακτηρίσετε λοιπόν αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία; Για την Braw, οι εντεινόμενες μάχες κατά μήκος της «γραμμής ελέγχου» μεταξύ των ουκρανικών δυνάμεων και των αυτονομιστών είναι «υβριδικός πόλεμος». Ο εκφοβισμός και η υπονόμευση της υπόλοιπης Ουκρανίας από τη Ρωσία —συμπεριλαμβανομένης της απειλής εισβολής που τρομάζεει την εμπιστοσύνη και αποδυναμώνει την οικονομία της Ουκρανίας— εξακολουθεί να λογίζεται ως «επιθετικότητα της γκρίζας ζώνης». Εάν ο Πούτιν αποφασίσει ότι οι απειλές του δεν είναι αρκετές και διατάξει τα τανκς του να πολεμήσουν, θα γίνει «υβριδικός πόλεμος» - ή ίσως ένας απλός «πόλεμος».

economist.com