The Economist : Η παγκόσμια οικονομία επιστρέφει στη δεκαετία του 1970;

Πέρασε κοντά μισός αιώνας από τότε που ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ) επέβαλε εμπάργκο πετρελαίου στην Αμερική, μετατρέποντας ένα μέτριο πρόβλημα πληθωρισμού σε μια παρατεταμένη περίοδο εκτίναξης των τιμών και της οικονομικής δυστυχίας. Όμως ο σταδιακός πληθωρισμός της δεκαετίας του 1970 επιστρέφει στο μυαλό των οικονομολόγων σήμερα, καθώς αντιμετωπίζουν την αύξηση του πληθωρισμού και την απογοητευτική οικονομική δραστηριότητα. Οι φωνές που προειδοποιούν για ανησυχητικές ηχώ με το παρελθόν είναι σημαντικές, συμπεριλαμβανομένων των Larry Summers και Kenneth Rogoff του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και Mohamed El-Erian από το Πανεπιστήμιο του Cambridge και προηγουμένως στελέχους της PIMCO

Μέχρι στιγμής φέτος η οικονομική ανάπτυξη σε μεγάλο μέρος του κόσμου ήταν ισχυρή και τα ποσοστά ανεργίας, αν και γενικά εξακολουθούσαν να είναι πάνω από τα επίπεδα πριν από την πανδημία, έχουν μειωθεί. Αλλά η ανάκαμψη φαίνεται να χάνει δυναμική, τροφοδοτώντας τους φόβους στασιμότητας. Ο Covid-19 έχει οδηγήσει σε κλείσιμο εργοστασίων σε μεγάλο μέρος της Νοτιοανατολικής Ασίας, πλήττοντας τη βιομηχανική παραγωγή. Το καταναλωτικό συναίσθημα στην Αμερική φουντώνει. Εν τω μεταξύ, μετά από μια δεκαετία νωθρότητας, οι πιέσεις των τιμών αυξάνονται (δείτε το διάγραμμα). Ο πληθωρισμός έχει ξεπεράσει τους στόχους των κεντρικών τραπεζών στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου και ξεπερνά το 3% στη Βρετανία και τη ζώνη του ευρώ και το 5% στην Αμερική. 

Η οικονομική εικόνα δεν είναι τόσο τραγική όσο η κατάσταση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, όταν ο πληθωρισμός στον πλούσιο κόσμο διπλασιάστηκε. Αλλά αυτό που ανησυχεί τους ειδικούς είναι λιγότερο τα ακριβή αριθμητικά στοιχεία, από το γεγονός ότι μια σειρά δυνάμεων απειλεί να διατηρήσει τον πληθωρισμό υψηλό ακόμη και όταν επιβραδύνεται η ανάπτυξη - και ότι αυτές μοιάζουν τρομακτικά παρόμοιες με τους παράγοντες, που κρύβονται πίσω από τον σταδιακό πληθωρισμό της δεκαετίας του 1970

Ένα παράλληλο γεγονός είναι ότι, η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει για άλλη μια φορά σοκ στις τιμές ενέργειας και τροφίμων. Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά περίπου το ένα τρίτο τον τελευταίο χρόνο. Οι τιμές του φυσικού αερίου και του άνθρακα έχουν φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ στην Ασία και την Ευρώπη. Τα αποθέματα και των δύο καυσίμων είναι ανησυχητικά χαμηλά σε μεγάλες οικονομίες όπως η Κίνα και η Ινδία. Οι διακοπές ρεύματος, που είναι ήδη πρόβλημα στην Κίνα, μπορεί να εξαπλωθούν. Η αύξηση του ενεργειακού κόστους θα ασκήσει μεγαλύτερη ανοδική πίεση στον πληθωρισμό και θα "σκουρύνει" περαιτέρω την οικονομική διάθεση παγκοσμίως. 

Διάφορα άλλα έξοδα αυξάνονται επίσης: το κόστος μεταφοράς υλικών έχει αυξηθεί, λόγω της μετατόπισης των καταναλωτικών δαπανών προς αγαθά και των καθυστερήσεων που σχετίζονται με τον κορονοϊό στα λιμάνια. Οι εργαζόμενοι απολαμβάνουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη φέτος, καθώς οι επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν αυξημένη ζήτηση αγωνίζονται να προσελκύσουν επαρκή εργατικό δυναμικό. Τα συνδικάτα στη Γερμανία, για παράδειγμα, απαιτούν υψηλότερες αμοιβές, μερικοί μάλιστα κάνουν απεργία. 

Οι "σταθεροποιητές" βλέπουν μια άλλη ομοιότητα με το παρελθόν στο τρέχον περιβάλλον οικονομικής πολιτικής. Ανησυχούν ότι η μακροοικονομική σκέψη έχει υποχωρήσει, δημιουργώντας ένα άνοιγμα για διαρκή πληθωρισμό. Στη δεκαετία του 1960 και 1970 οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες ανέχθηκαν τον αυξανόμενο πληθωρισμό καθώς έδωσαν προτεραιότητα στη χαμηλή ανεργία έναντι των σταθερών τιμών. Αλλά η μελαγχολική εμπειρία του στασιμότητας βοήθησε να αλλάξει η σκέψη, δημιουργώντας μια γενιά κεντρικών τραπεζιτών αποφασισμένων να κρατήσουν τον πληθωρισμό υπό έλεγχο. Στη συνέχεια, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και μια περίοδο ανεπαρκούς ζήτησης, αυτή η εστίαση έδωσε τη θέση της σε μεγαλύτερη ανησυχία για την ανεργία. Τα χαμηλά επιτόκια εξασθένησαν τη δημοσιονομική πειθαρχία των κυβερνήσεων και επέτρεψαν τεράστια κίνητρα κατά τη διάρκεια του 2020. 

Τώρα, όπως τη δεκαετία του 1970, προειδοποιούν αυτοί που ανησυχούν, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες ενδέχεται να μπουν στον πειρασμό να λύσουν προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς, τρέχοντας την οικονομία ακόμη πιο ζεστά, αποδίδοντας υψηλό πληθωρισμό και απογοητευτική ανάπτυξη. 

Ωστόσο, εκτός από αυτούς τους παραλληλισμούς, η δεκαετία του 1970 παρέχει λίγη καθοδήγηση σε όσους επιδιώκουν να κατανοήσουν τα τρέχοντα προβλήματα. Για να το δείτε αυτό, λάβετε υπόψη τις περιοχές όπου δεν ισχύει η ιστορική σύγκριση. Οι διαταραχές της ενέργειας και των τιμών των τροφίμων ανησυχούν τους οικονομολόγους επειδή θα μπορούσαν να ρθουν αντιμέτωπες με μισθούς και προσδοκίες για πληθωρισμό, προκαλώντας σπειροειδείς αυξήσεις των τιμών. Ωστόσο, τα ιδρύματα που θα μπορούσαν να στηρίξουν μια νέα, μακρόχρονη εποχή εργασιακής δύναμης παραμένουν αδύναμα, ως επί το πλείστον. Το 1970 περίπου το 38% των εργαζομένων σε ολόκληρο τον ΟΟΣΑ, καλύπτονταν από συνδικαλιστικές συμφωνίες μισθών. Μέχρι το 2019, το ποσοστό αυτό είχε μειωθεί στο 16%, το χαμηλότερο που έχει καταγραφεί. 

Οι προσαρμογές του κόστους ζωής (COLA), που μεταφράζουν αυτόματα τις αυξήσεις του πληθωρισμού σε υψηλότερες αμοιβές, ήταν ένα κοινό χαρακτηριστικό των μισθολογικών συμβάσεων τη δεκαετία του 1970. Αλλά η πρακτική έχει μειωθεί δραματικά από τότε. Το 1976 περισσότερο από το 60% των εργαζομένων των συνδικάτων της Αμερικής, καλύφθηκαν από συλλογικές συμβάσεις εργασίας με διατάξεις COLA έως το 1995, το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 22%. Ένα έγγραφο που δημοσιεύτηκε το 2020 από την Anna Stansbury του Χάρβαρντ και τον κ. Summers υποστήριξε ότι η μείωση της διαπραγματευτικής δύναμης είναι η «μεγάλη διαρθρωτική αλλαγή» που εξηγεί βασικά χαρακτηριστικά των πρόσφατων μακροοικονομικών επιδόσεων, συμπεριλαμβανομένου του χαμηλού πληθωρισμού, παρά την πτώση των ποσοστών ανεργίας με την πάροδο του χρόνου. Όσο δραματική κι αν ήταν η πανδημία, φαίνεται απίθανο μια τόσο μεγάλη αλλαγή να αντιστραφεί τόσο γρήγορα. 

Επιπλέον, ο σταδιακός πληθωρισμός στη δεκαετία του 1970 επιδεινώθηκε από την απότομη μείωση της αύξησης της παραγωγικότητας σε πλούσιες οικονομίες. Στις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η δέσμευση των κυβερνήσεων για τη διατήρηση της ζήτησης διευθετήθηκε από την εκρηκτική αύξηση της παραγωγικής ικανότητας (οι Γάλλοι αποκαλούσαν την περίοδο « les Trente Glorieuses »). Αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η μακρά άνθηση της παραγωγικότητας είχε εξαντληθεί. Η συνήθεια να τροφοδοτεί τη ζήτηση δεν μπόρεσε να βοηθήσει στην επέκταση του παραγωγικού δυναμικού και αντίθετα αύξησε τις τιμές. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια μακρά περίοδος απογοητευτικής αύξησης της παραγωγικότητας.

Μια άλλη σημαντική διαφορά με τη δεκαετία του 1970 είναι ότι οι κεντρικές τράπεζες ούτε έχουν ξεχάσει πώς να περιορίσουν τον πληθωρισμό ούτε έχασαν τη δέσμευσή τους για τη σταθερότητα των τιμών. Στη δεκαετία του 1970 ακόμη και ορισμένοι κεντρικοί τραπεζίτες αμφισβήτησαν τη δύναμή τους να περιορίσουν τις αυξήσεις των μισθών και των τιμών. Ο Άρθουρ Μπερνς, τότε πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, υπολόγισε ότι «η νομισματική πολιτική θα μπορούσε να κάνει πολύ λίγα για να σταματήσει έναν πληθωρισμό που βασίστηκε τόσο πολύ στις πιέσεις μισθολογικού κόστους». Η έρευνα των Christina και David Romer από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ υποδηλώνει ότι η άποψη του κ. Μπερνς ήταν κοινή εκείνη την εποχή. Αλλά το τέλος της εποχής του υψηλού πληθωρισμού έδειξε ότι οι κεντρικές τράπεζες θα μπορούσαν να περιορίσουν τον πληθωρισμό και αυτή η γνώση δεν έχει χαθεί. Τον περασμένο μήνα ο Τζερόμ Πάουελ, ο σημερινός πρόεδρος της Fed, δήλωσε ότι, εάν «ο διαρκής υψηλότερος πληθωρισμός αποτελούσε σοβαρή ανησυχία,σίγουρα θα απαντούσαμε και θα χρησιμοποιούσαμε τα εργαλεία μας για να διασφαλίσουμε ότι ο πληθωρισμός κινείται σε επίπεδα που είναι συνεπή με τον μακροπρόθεσμο στόχο μας του 2%». 

Η νέα δημοσιονομική "ορθοδοξία" έχει επίσης τα όριά της. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα σε όλο τον κόσμο προβλέπεται να συρρικνωθούν δραματικά από φέτος στο επόμενο. Στην Αμερική, οι ανησυχίες των μετριοπαθών Δημοκρατών σχετικά με τις υπερβολικές δαπάνες, μπορεί να σημαίνουν ότι τα μεγάλα επενδυτικά σχέδια του προέδρου Τζο Μπάιντεν έχουν μειωθεί - ή αποτυγχάνουν. 

Τι θα ακολουθήσει, λοιπόν, για την παγκόσμια οικονομία, εάν δεν αντιμετωπίσει επανάληψη της δεκαετίας του 1970;  Η εκτόξευση του ενεργειακού κόστους αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την ανάκαμψη. Οι αυξανόμενες τιμές - ή οι ελλείψεις, εάν οι κυβερνήσεις δεν προσπαθήσουν να περιορίσουν τις αυξήσεις - θα βλάψουν τον προϋπολογισμό των νοικοκυριών και των εταιρειών και θα πλήξουν τις δαπάνες και την παραγωγή. Αυτό θα συμβεί όταν οι κυβερνήσεις αποσύρουν το κίνητρο και οι κεντρικές τράπεζες ακολουθούν αυστηρότερη πολιτική. Η επιβράδυνση της ζήτησης θα μπορούσε να ανακουφίσει την πίεση στα τμήματα της οικονομίας που περιορίζονται από την προσφορά: για παράδειγμα, όταν πληρώσουν τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος, οι Αμερικανοί θα είναι λιγότερο σε θέση να αντέξουν οικονομικά ακριβά αυτοκίνητα και υπολογιστές. 

Ένας άλλος σημαντικός τομέας στον οποίο άλλαξε η παγκόσμια οικονομία από τη δεκαετία του 1970 είναι η πολύ μεγαλύτερη ενσωμάτωσή της, μέσω χρηματοπιστωτικών αγορών και αλυσίδων εφοδιασμού. Το εμπόριο ως μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ, για παράδειγμα, έχει υπερδιπλασιαστεί από το 1970. Η άνιση ανάκαμψη από την πανδημία έχει δημιουργήσει έντονο άγχος σε ορισμένους δεσμούς, που δεσμεύουν τις οικονομίες. Οι κυβερνήσεις πανικού θα μπορούσαν να συσσωρεύσουν πόρους, διαταράσσοντας περαιτέρω τις οικονομίες. 

Η προηγούμενη εμπειρία, επομένως, δεν είναι ο σαφέστερος φακός μέσα από τον οποίο μπορούμε να δούμε τις δυνάμεις που επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία. Ο κόσμος έχει αλλάξει δραματικά από τη δεκαετία του 1970 και η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο δίκτυο αλληλεξαρτήσεων. Το σύστημα αντιμετωπίζει τώρα μια νέα, μοναδική πρόκληση.

economist