Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρέπει να πέσει στην παγίδα για εύκολη επαναφορά των σχέσεων με την Τουρκία

Μετά από μια δύσκολη περίοδο, η Άγκυρα επιχειρεί απεγνωσμένα προσέγγιση με τις Βρυξέλλες.

Η Ilke Toygür* συζητά τις προοπτικές, την ανάγκη να διευκρινίσει η ΕΕ τη θέση της και τις επιπτώσεις της εκλογής του Joe Biden. Μετά από ένα χρόνο συνεχών εντάσεων, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου επισκέφθηκε τις Βρυξέλλες τον Ιανουάριο για να συζητήσει το μέλλον των σχέσεων Τουρκίας-ΕΕ. 

Ο ίδιος και ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν δήλωσαν και οι δύο ότι το 2021 είναι η χρονιά, για να τακτοποιήσουμε τα πράγματα με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολλοί στην Ευρώπη είναι δύσπιστοι, καθώς η τρέχουσα κατάσταση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Τουρκία υπολείπεται των απαιτήσεων για μια υποψήφια χώρα. Επιπλέον, οι πρόσφατες κινήσεις εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας συγκρούστηκαν επίσης με τα συμφέροντα των δυτικών συμμάχων της. Χαιρετίζοντας την πρόθεση να βελτιωθεί η συνολική ατμόσφαιρα, οι ευρωπαίοι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων θέλουν επίσης να δουν αξιόπιστες χειρονομίες και συγκεκριμένες ενέργειες. 

Ανεξάρτητα από το αν η Τουρκία συνεχίζει την επιθετική της γοητεία, η Ευρώπη θα πρέπει να εργαστεί για το μακροχρόνιο παραμελημένο καθήκον να καθορίσει την κοινή της πολιτική έναντι της Τουρκίας. Ενώ η Ουάσιγκτον μπορεί να διαδραματίσει χρήσιμο ρόλο, η πραγματική στρατηγική σκέψη θα πρέπει να πραγματοποιηθεί στην Ευρώπη, στις Βρυξέλλες και αλλού. Τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν έχουν ακόμη πραγματική συναίνεση για τη χάραξη κοινής εξωτερικής πολιτικής. Για όλες τις συζητήσεις για στρατηγική αυτονομία, κυριαρχία και «μιλώντας τη γλώσσα της εξουσίας» - όπως το θέλει ο Ύπατος Εκπρόσωπος Josep Borrell - η Ευρώπη δεν είναι ενωμένη σε καμία συγκεκριμένη γραμμή. Η Γαλλία και η Γερμανία, των οποίων η ιστορική αντιπαλότητα οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν επίσης τις διαφορές τους στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουήλ Μακρόν αντιτίθεται στην de facto εξάρτηση της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηρίζοντας ότι η Ένωση πρέπει να είναι ανεξάρτητη στην ασφάλεια και την άμυνα. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Άμυνας, Κράμπ-Κάρενμπαουερ, δεν είναι απαραίτητα πεπεισμένοι, τονίζοντας ότι η ΕΕ χρειάζεται την προστατευτική ομπρέλα των Ηνωμένων Πολιτειών, για να εγγυηθεί τη δική της ασφάλεια, σταθερότητα και ευημερία. 

Η Τουρκία είναι ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντα της ΕΕ 

Αυτές οι δυσκολίες γύρω από το σχεδιασμό και την εφαρμογή της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας είναι επίσης εμφανείς στις συζητήσεις για τις σχέσεις με την Τουρκία. Ως υποψήφιος για ένταξη, γείτονας και στρατηγικός σύμμαχος για τη διαχείριση της μετανάστευσης και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η Τουρκία αποτελεί βασικό τεστ για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η στρατιωτική συμμετοχή στη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί παράδειγμα της ολοένα και πιο δυναμικής επεκτατικής εξωτερικής πολιτικής και των περιφερειακών φιλοδοξιών της Άγκυρας. Όμως όλες αυτές οι συγκρούσεις επηρεάζουν την άμεση γειτονιά της Ένωσης. 

Οι πρόσφατες εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο έδειξαν και πάλι ότι η Τουρκία δεν διστάζει να αντιταχθεί ρητά στα συμφέροντα των Δυτικών συμμάχων της. Σύμφωνα με αξιωματούχους της Ευρώπης και των ΗΠΑ, οι ενέργειες της Τουρκίας έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ασφάλεια και την κυριαρχία της Ελλάδας και της Κύπρου. Σε απάντηση, το ΝΑΤΟ δημιούργησε έναν διμερή στρατιωτικό μηχανισμό αποσυμπίεσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και οι δύο συμφώνησαν να επαναλάβουν διερευνητικές συνομιλίες για εδαφικές αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενώ αυτές είναι όλες θετικές εξελίξεις, θα είναι δύσκολο να δημιουργηθεί μια πραγματικά λειτουργική σχέση Τουρκίας-ΕΕ, εφόσον τα κράτη μέλη δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τη μεγάλη εικόνα. 

Τι ρόλο έχει η Ουάσινγκτον; 

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε τον Δεκέμβριο του 2020 ότι, «η ΕΕ θα επιδιώξει τον συντονισμό σε θέματα που σχετίζονται με την Τουρκία και την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο με τις Ηνωμένες Πολιτείες». Αυτό ελήφθη ως μέρος της γενικής επανεκτίμησης των διατλαντικών σχέσεων μετά την εκλογή του Joe Biden, όπου η Ευρώπη αναζητά - και αναμένει - μια πιο συντονισμένη στρατηγική για τις μελλοντικές προκλήσεις - συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θέτουν οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ. 

Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ αναμένεται να επιστρέψει στον πολυμερισμό και τους διεθνείς οργανισμούς. Την πρώτη του ημέρα στο αξίωμα του προέδρου, υπέγραψε εκτελεστικές εντολές για την αποκατάσταση της συμμετοχής των ΗΠΑ στη συμφωνία για το κλίμα του Παρισιού και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αυτή η επιστροφή στην πολυμέρεια σίγουρα θα φέρει τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον παράλληλα σε πολλά θέματα, συμπεριλαμβανομένης της επιθυμίας για αύξηση της συνοχής του ΝΑΤΟ. Αυτά είναι κακά νέα για όλους εκείνους που ισχυρίζονται ότι η Δύση βρίσκεται σε παρακμή, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου Ερντογάν της Τουρκίας. Ενώ υπάρχουν σίγουρα πλεονεκτήματα από την ύπαρξη ενός προέδρου των ΗΠΑ που νοιάζεται για τις διατλαντικές σχέσεις, το βάρος της επικύρωσης της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου θα εξακολουθήσει να βαρύνει την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Η Ουάσιγκτον είχε πάντα προνόμια για την ασφάλεια έναντι των αξιών - και περίμενε η ΕΕ να διαδραματίσει το ρόλο της διάδοσης των δυτικών αξιών στην Τουρκία. Κατά συνέπεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν τη σύσταση τελωνειακής ένωσης, καθώς και την αίτηση της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, παραμένει ευθύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να βρει ένα λειτουργικό κοινό πλαίσιο με την Τουρκία, είτε ως μέρος της πολιτικής της για τη διεύρυνση είτε στο πλαίσιο της πολιτικής γειτονίας. 

Δεν αρκεί προφανώς να υπογράψει μια νέα συμφωνία για τη διαχείριση της παράνομης μετανάστευσης... Ακόμα κι αν κάποιο βήμα προς τον διάλογο είναι πράγματι πολύ θετικό, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρέπει να πέσει στην παγίδα για εύκολη επαναφορά των σχέσεων με την Τουρκία. Η εγχώρια πολιτική δυναμική της χώρας δεν αφήνει κανένα σημείο για διαβεβαίωση για την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι η Τουρκία θα διατηρήσει τις προθέσεις της για μια θετική ατζέντα. Ο απώτερος στόχος πρέπει να είναι η αναμόρφωση της σχέσης: «η αναζήτηση αμοιβαίων στρατηγικών συμφερόντων, η ανάπτυξη μιας συνεταιριστικής και αμοιβαίας σχέσης που να βασίζεται σε κοινές αξίες και αρχές», όπως το έθεσε πρόσφατα ο Josep Borrell. Ενώ τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα μπορεί να εξυπηρετηθούν καλύτερα με μια προσέγγιση συναλλαγών, η μακροπρόθεσμη σταθερότητα στις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ απαιτεί ένα εύρυθμο πλαίσιο που βασίζεται σε κοινές αρχές.

*Άρθρο της Ilke Toygür, Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Θεμάτων και Θεμάτων Ασφάλειας (German Institute for International and Security Affairs)