Η ψυχολογία του Έλληνα. Ελεύθεροι, ραγιάδες και απελεύθεροι

Του καθηγητή Ηλία Φιλιππίδη
Δρ. Κοινωνιολογίας – Νομικού (ΣΑΕΑ – Μεταπτ. τμ. δικ. Παντείου Παν/μίου)

1. Η παράδοση ελευθερίας και η υποτέλεια

Η ιστορία του Ελληνικού λαού είναι γεμάτη από αγώνες και θυσίες για την ελευθερία.
Βασικά είμαστε ένας λαός που από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα (ή τουλάχιστον μέχρι πρότινος) αποδείκνυε ότι έχει τέσσερις μεγάλες αγάπες:
για την ζωή, την ελευθερία, την τέχνη και την επικοινωνία με θεούς, αγίους και ανθρώπους.
Υπήρχε και μια πέμπτη αγάπη, ο στοχασμός, η φιλοσοφία. Μπορεί αυτή η αγάπη να μην ταίριαζε σε όλους, αλλά όλοι την εκτιμούσαν.
Η αγάπη για την ελευθερία στον Έλληνα συνδέεται με παράλληλες αξίες, την ανδρεία, τον ηρωισμό, και την αρχοντιά, οι οποίες αποτελούν κατ᾿ουσίαν τα συστατικά στοιχεία της ελευθερίας.
Η αγάπη για την ελευθερία, η ανδρεία και ο ηρωισμός δημιουργούν μια πυραμίδα αξιακής αναφορικότητας, η οποία ακτινοβολεί αξιοπρέπεια, μεγαλείο, πατριωτισμό.
Στις ιστορικές εποχές, όπως στους βαλκανικούς πολέμους 1912-13, το 1940 και στην Εθνική μας αντίσταση, όπου ο Ελληνικός λαός ορθωνόταν ως μια πυραμίδα μεγαλείου προς τον ουρανό, η πατρίδα μας μεγαλουργούσε και η κάθε θυσία αποτελούσε επένδυση στο μέλλον της.
Όμως το διαχρονικό αποτέλεσμα από την Επανάσταση του 1821 μέχρι σήμερα είναι, ότι η Ελλάδα ιδρύθηκε ως προτεκτοράτο και όχι για να είναι ελεύθερο κράτος και εξακολουθεί να λειτουργεί ως προτεκτοράτο.
Μάλιστα μέχρι τώρα ήταν κυρίως ένα γεωπολιτικό και πολιτικό προτεκτοράτο και λιγότερο ένα οικονομικό. Σήμερα όμως η υποτέλεια της Ελλάδας έχει ολοκληρωθεί, αφού υποβιβαστήκαμε ακόμη περισσότερο σε αποικία χρέους.
Βέβαια αυτή η αντίφαση ανάμεσα στο πάθος μας για την ελευθερία και τις θυσίες που έχουμε κάνει γι᾿αυτήν και από την άλλη η υποτέλεια της χώρας μας αποτελεί μια σχιζοφρενική αυτοκαταστροφικότητα, η οποία όμως εξηγείται από τα επίσης διαχρονικά, «κουσούρια» του Έθνους μας, που είναι ο εγωκεντρισμός, ο φθόνος, η αναξιοκρατία, ο κομματισμός και η διχόνοια.
Το καθεστώς της υποτελείας μάς επιστρέφει όλους στην κατάσταση του ραγιά.
2. Η κατηγορία των απελεύθερων
Ήμουν μαθητής όταν, το 1962, διάβασα στο παλαιό ΕΘΝΟΣ των Κ. Νικολόπουλου και Κ. Κυριαζή ένα άρθρο ή συνέντευξη του δημοφιλούς θεατρικού συγγραφέα και πνευματικού ανθρώπου, του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σχετικά με το ψυχολογικό και πολιτισμικό DNA του Έλληνα.
Ο Καμπανέλλης αναζήτησε το κλειδί της ερμηνείας της παράξενης συμπεριφοράς του Έλληνα απέναντι στην κοινωνία, απέναντι σε αυτό που κάνει, ακόμη και απέναντι στον εαυτό του.
Το κλειδί αυτό βρίσκεται στα κατάλοιπα, που φωλιάζουν μέσα του για αιώνες και τα οποία προέρχονται από πρότυπα, από συλλογικές αντιδράσεις και εμπειρίες των κοινωνικών ανακατατάξεων της αρχαιότητας.
Μια τέτοια καταλυτική κοινωνική εξέλιξη ήταν η βαθμιαία και τελικώς μαζική ενσωμάτωση στην αρχαία ελληνική κοινωνία όλων των δούλων, οι οποίοι αποκτούσαν την ελευθερία τους και εκηρύσσοντο απελεύθεροι.
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι μέσα σε 300 χρόνια (από το 100 έως το 400 μΧ), υπό την επίδραση των συνεπειών της καταρρεύσεως των κοινωνικών δομών του αρχαίου κόσμου καθώς και του κοινωνικού κηρύγματος του Χριστιανισμού, όλοι οι δούλοι του ελληνικού χώρου είχαν αποκτήσει την ελευθερία τους.
Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια κοινωνική επανάσταση χωρίς ανατροπή, από την οποία πρόεκυψε μια τεραστία κατηγορία ανθρώπων οι οποίοι δεν είχαν κανένα λόγο να δημιουργήσουν μια ενιαία και διακριτή κοινωνική τάξη, αφού μάλιστα η προσωπική εξέλιξή τους δεν ήταν ενιαία, αλλά πάντως μπορούμε να αντιληφθούμε ότι διαμόρφωσαν μια τυποποιημένη ψυχολογική κατηγορία κοινωνικής συμπεριφοράς.
Φαντασθείτε έναν υπηρέτη ο οποίος κληρονομεί τον οίκο του κυρίου του. Ας φέρουμε την εικόνα αυτή πιο κοντά στην εποχή μας. Ο πρώην δούλος μπαίνει στα ιδιαίτερα δωμάτια του πρώην κυρίου του. Ανοίγει τις ντουλάπες και αρχίζει να δοκιμάζει το ένα κουστούμι μετά το άλλο… Κοιτάζεται στον καθρέφτη, κορδώνεται, κάνει μορφασμούς, αυτοσαρκάζεται, λιγώνεται στα γέλια.
Ο πρώην δούλος δεν έχει ακολουθήσει από γενηά σε γενηά την ιστορία της οικογένειας του πρώην κυρίου του, μπαίνει ξαφνικά μέσα σε ένα «ξένο» τρόπο ζωής και σκέψεως. Αυτός ο διχασμός παραμένει στην ψυχή του πρώην δούλου και τον κληροδοτεί στις δικές του γενηές μέχρι τον σημερινό Έλληνα, οποίος δεν παίρνει τίποτε στα σοβαρά, δεν αγαπά αυτό που κάνει, διότι το κάνει ως «ξένος» που κληρονόμησε αυτόν τον ρόλο. Ο Έλληνας δεν αγαπά ούτε τον ίδιο του τον εαυτό, γελοιοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό, διακατέχεται από ένα συνεχές ανικανοποίητο.
Θυμάμαι το παράδειγμα του Καμπανέλλη:

Ο Έλληνας συμπεριφέρεται όπως ο θυρωρός ενός ξενοδοχείου, ο οποίος επειδή φοράει λιβρέα, νομίζει ότι έγινε στρατηγός.
Ο Έλληνας καταλήγει τελικά να είναι περισσότερο άνθρωπος του δήθεν και λιγότερο της ουσίας.
Το συμπέρασμα είναι ότι ο κάθε Έλληνας έχει μέσα του τα ποιοτικά γονίδια δυο προγόνων: ενός ελεύθερου και ενός απελεύθερου. Ας τα εντοπίσουμε και ας δουλέψουμε για την βελτίωση του χαρακτήρα μας. Αποτελεί  βασική προϋπόθεση για ένα νέο συλλογικό ξεκίνημα.

koinonikianatoli.wordpress.com