Η διαχρονική πορεία των Αρμενίων στην Κύπρο

Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας

ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΘΝΟΥΣ	Κατά τον 8ο αιώνα π.Χ., από τις φυλές στο δυτικό τμήμα του βασιλείου του Ουραρτού, στην περιοχή της σημερινής Ανατολίας.
ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ	Το 578 ο Αυτοκράτορας Ιουστίνος Β' σε εκστρατεία του εναντίον του Πέρση Χοσρόη Β' συνέλαβε 10.090 Αρμένιους, εκ των οποίων το 1/3 μεταφέρθηκε εδώ.
ΑΛΛΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ	Περισσότεροι Αρμένιοι έφθασαν εδώ επί βασιλείας του αρμενικής καταγωγής Αυτοκράτορα Ηράκλειου (610-641), σε σχέση με πολιτικά κίνητρα. Μετά την απελευθέρωση της Κύπρου, το 965, από τον Πατρίκιο Νικήτα Χαλκούτζη, εγκαθίστανται εδώ Αρμένιοι ως μισθοφόροι Ακρίτες. Μεταξύ 1136-1138 μεταφέρεται εδώ ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλης Τελ Χαμντούν. Το 1185 με το γάμο του Ισαάκιου Β' Κομνηνού με την κόρη του Thoros II, έρχονται Αρμένιοι πολεμιστές. Το 1192 μετά από πρόσκληση του Guy De Lusignan. Περίπου 30.000 Αρμένιοι έρχονται όταν το 1322 οι Σαρακηνοί καταλαμβάνουν τη μικρή Αρμενία. Περισσότεροι Αρμένιοι έρχονται το 1335 και το 1346, για να γλυτώσουν τις επιθέσεις των Μαμελούκων. Το 1403 μεταναστεύουν άλλοι 30.000 Αρμένιοι, ενώ το 1421 μεταναστεύουν εδώ οι κάτοικοι του Σεϊχούν. Το 1441 εγκαθίστανται στην Αμμόχωστο Αρμένιοι και Σύριοι από τη Συρία και την Κιλικία. Αρκετοί από τους 40.000 Αρμένιους τεχνίτες βοήθησαν στην κατάληψη της Λευκωσίας από τους Οθωμανούς παρέμειναν μετά το 1570-1571. Αρμένιοι καταφθάνουν τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας ως επιχειρηματίες και μεταφραστές. Περίπου 8.000 Αρμένιοι πρόσφυγες βρίσκουν καταφύγιο στην Κύπρο από τις τρομερές σφαγές και τη Γενοκτονία (1894-1896, 1909 & 1915-1923). Έξοδος μετά το 1925 και μεταξύ 1962-1965 προς Αρμενία, μεταξύ 1955-1959 & 1962-1965 προς Η.Β. Αρμένιοι κατέφθασαν στην Κύπρο ως πρόσφυγες από την Παλαιστίνη (1947) & Αίγυπτο (1956). Αρμένιοι κατέφθασαν εδώ λόγω του εμφυλίου πολέμου στο Λίβανο (1975-1990), της Επανάστασης στο Ιράν (1979) και της πτώσης της Ε.Σ.Σ.Δ. (1991).
ΧΩΡΙΑ ΠΟΥ ΙΔΡΥΣΑΝ	Αρμενοχώρι, Αρμίνου, Κορνόκηπος, Πατρίκι, Πλατάνι, Σπαθαρικό ίσως και το Μούσερε. Αργότερα πολλοί διέμεναν στον ΑΡΜΕΝΟΜΑΧΑΛΑ.
ΙΔΡΥΣΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ	Αν και επίσημα έχουμε στοιχεία από το 1179 (Θαδδαίος), φαίνεται να ιδρύθηκε το 973.
ΓΕΝΙΚΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ	Αρχικά μισθοφόροι, ιππότες και πολεμιστές, αργότερα ικανοί φεουδάρχες, πιο ύστερα ευγενείς και έμποροι, μετέπειτα επιχειρηματίες και φωτογράφοι, μεταφραστές, γιατροί, δικηγόροι, καθηγητές, μουσικοί, τσαγκάρηδες, σφραγιδοποιοί, κλειδαράδες, ράφτες, υφασματοπώλες, τυπογράφοι, ωρολογάδες, μεταλλωρύχοι, εστιάτορες και έμποροι.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ	Φραγκοκρατία: 30.000 - 60.000 Ενετοκρατία: 30.000 Τουρκοκρατία: 35.000, ραγδαία μείωση. 1881: 175, 1931: 3.400, 1960: 3.600 2008: 3.000-3.500
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ	Λευκωσια 1870: Αρρεναγωγείο Vartanantz, 1902: Παρθεναγωγείο Shushanian, 1897-1904: Οικοτροφείο Kurkjian, 1921 & 1938: Melikian & Ouzounian Varjaranner, ενώθηκαν το 1950. 1972: Nareg. Λαρνακα 1909: Mousheghian Varjaran, 1996: νέο Nareg. Λεμεσος 1928: Armenian School, 2007: νέο Nareg. Αμμόχωστος: σχολείο, Αμίαντος: νηπιαγωγείο. Γυμνάσιο Nareg: 2005. Λευκωσια MELKONIAN: 1926-2005.
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ/ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ	Sourp Asdvadzadzin - Παναγία (Ακρόπολη), Sourp Stepanos -Άγιος Στέφανος (Λάρνακα), Sourp Kevork - Άγιος Γεώργιος (Λεμεσός), Sourp Amenapergitch - Παντοσώτηρας (Ακρόπολη), Sourp Haroutune - Ανάσταση (Άγιος Δομέτιος Τ), Sourp Boghos -Άγιος Παύλος (Λευκωσία Τ). Sourp Asdvadzadzin - Παναγία (Λευκωσία), Παναγία του Ganchvor - η Καλούσα (Αμμόχωστος), ΜΑGARAVANK - ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ (Χαλεύκα). Αρμενική Ευαγγελική Εκκλησία (Λευκωσία)
ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ	1 στο Ledra Palace 1 στη Λάρνακα, 1 στη Λεμεσό, 1 στον Άγιο Δομέτιο, 1 στους Αγίους Τριμιθιάς, 1 στην Αμμόχωστο + 1 προτεσταντικό στη Λάρνακα.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ	Παλαιά Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία με έναν Πατριάρχη (Καθόλικο) στο Etchmiadzin και έναν στο Antelias. Δεν είναι Μονοφυσίτες. Η λειτουργία γίνεται στα Αρμένικα. Το προσκύνημα περιορίζεται στο Ευαγγέλιο και το Σταυρό. Αντί εικόνων έχουν τα Khackar (σταυρόπετρες). Έχουν άγαμους και έγγαμους ιερείς, και οι διάκονοι είναι λαϊκοί.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ	Υπάρχουν στην Κύπρο αρκετοί Libanahayer (Λιβανοαρμένιοι) και Hayastantsi (Αρμένιοι της Αρμενίας). Πολύ λίγοι Αρμενοκύπριοι είναι Ευαγγελικοί, Καθολικοί ή Μάρτυρες του Ιεχωβά.
ΓΛΩΣΣΑ/ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΡΑΦΗΣ	Μητρική τους γλώσσα είναι η Δυτική Αρμενική (Arevm'tahayeren), ωστόσο μιλούν επίσης Ελληνικά και Αγγλικά, και οι παλαιότεροι και Τούρκικα. Το Αρμένικο αλφάβητο επινόησε το 405 ο Άγιος Μεσρώπ Mashtots με 36 στοιχεία (+2 τον 11ο αιώνα).
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ	Έντυπος τύπος: Artsagang - Ηχώ, Azad Tzayn - Ελεύθερη Φωνή, Lradou, Keghart, ηλεκτρονικός (Gibrahayer), Σωματεία & Νεολαίες (AYMA/DASHNAKTSUTIUN Vs AGBU-PAREKORDZAGAN/ RAMGAVAR, HENCHAGIAN), Αθλητικές ομάδες, Χορευτικά συγκροτήματα, παλαιότερα Συστήματα προσκόπων, Ομάδα χόκεϋ & Gaydzak, Μέλαθρο Ευγηρίας «Kalaydjian». Καθημερινή ραδιοφωνική εκπομπή από το ΡΙΚ 2 μεταξύ 17:00-18:00.
ΜΝΗΜΕΙΑ	Μνημεία Γενοκτονίας (Λευκωσία & Λάρνακα & καταστρεμμένο κατεχόμενη Λευκωσία), Khachkar, προτομή Επισκόπου Zareh και άγαλμα Αγίου Krikor Naregatsi (Ακρόπολη), Μνημείο Krikor & Garabed Melkonian (Αγλαντζιά), μνημείο στο Magaravank για την επίσκεψη του Καθόλικου Sahag II Khachkar (Λεμεσός)