«Μια διαφορετική προσέγγιση αλληλεγγύης από τον James Galbraith»

Μαυροζαχαράκης Μανόλης 
Κοινωνιολόγος –Πολιτικός Επιστήμονας
Ένα διαφορετικό πρότυπο αλληλεγγύης αντίθετο με την κατεστημένη μορφή βοήθειας η οποία συνδέεται με σκληρά μέτρα λιτότητας, συνέστησε πρόσφατα ο αμερικανός καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Austin - Τexas James Galbraith, ειδικός σε ζητήματα κοινωνικής ανισότητας. Συγκεκριμένα ο Galbraith προτείνει την διοχέτευση των βοηθημάτων που παρέχονται στην Ελλάδα, απευθείας προς τους Έλληνες πολίτες μέσω εμβασμάτων για να παρακαμφτεί η διεφθαρμένη δημόσια διοίκηση και να ενισχυθεί άμεσα η κατανάλωση.
Παρά την ένσταση πολλών ότι η Ελλάδα έχει λάβει ήδη υπερβολικούς πόρους από την ΕΕ, ό Galbraith αντιτείνει το ιστορικό καθήκον της ΕΈ να μειώσει το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών. Επειδή κατά το παρελθόν τα οικονομικά βοηθήματα ειδικά προς την Ελλάδα έπεσαν στα χέρια κακών κυβερνήσεων και διοικήσεων, ήρθε η στιγμή να παρακαμφτούν οι κυβερνήσεις και να επιδοθούν τα χρήματα άμεσα στους ανθρώπους. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσα από την συγκρότηση ενός κοινού ευρωπαϊκού δημόσιου συστήματος κοινωνικής ασφάλειας, με αφετηρία τις πληρωμές σε ανέργους και συνταξιούχους από τις Βρυξέλες απευθείας στους λογαριασμούς των νοικοκυριών.
Παρά τις έντονες αντιρρήσεις που αναμένεται να προβάλουν οι κυβερνήσεις βλέποντας να απενεργοποιούνται από τις Βρυξέλες, ο Galbraith επιμένει στη συγκρότηση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού μηχανισμού κοινωνικής ασφάλειας, ο οποίος θα απελευθέρωνε πρόσθετους πόρους με τους οποίους θα μπορούσαν να απασχοληθούν νοσηλευτές, και λοιπό κοινωνικό προσωπικό. Συνολικά θα μειωνόταν η ανεργία και θα αυξανόταν τα φορολογικά έσοδα του κράτους μέσα από την συνολική τόνωση της οικονομίας. Η κοινωνική ασφάλεια με αυτή την έννοια χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από μόνη της.
Με την παραπάνω στρατηγική τίθεται κατά τον συγγραφέα ένα ουσιαστικό ανάχωμα στην εντεινόμενη κοινωνική ανισότητα στην Ευρώπη που ανάγεται στον καθιερωμένο τύπο διαχείρισης κρίσεων. Ο Galbraith προειδοποιεί μετά επιτάσεως για τους συνοδευτικούς κινδύνους που ενέχει το εγχείρημα να τεθεί η κρίση υπό έλεγχο μέσω της επιβολής οριζόντιων περικοπών στα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας και στις δημόσιες δαπάνες των χρεωμένων χωρών της περιφέρειας. Με άλλα λόγια, η επιχείρηση οικονομικής εξυγίανσης μέσω λιτότητας προκαλεί το φαινόμενο μιας νέας φτωχοποίησης του πληθυσμού, με επακόλουθο το δυναμικότερο κομμάτι των κοινωνιών να ωθείται προς την περιθωριοποίηση ή προς την μαζική μετανάστευση και κατά συνέπεια να υποβαθμίζεται ακόμα περισσότερο η παραγωγική βάση, η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και της οικονομίας. Παράλληλα πολλαπλασιάζεται το ήδη υψηλό κοινωνικό στρες, λόγω της πτώσης του βιοτικού επιπέδου, με αποτέλεσμα την αυξημένη βία, ιδίως ενάντια στους μετανάστες. Εάν το φαινόμενο αυτό διαχυθεί δεν θα οδηγήσει μόνο στην ένταση των κοινωνικών συγκρούσεων αλλά ακόμα και στην ολοκληρωτική κατάρρευση της συνταγματικής τάξης.
Κατά μια έννοια λοιπόν ο Galbraith δεν αποκλείει την ανάδυση διαλυτικών καταστάσεων στον ευρωπαϊκό νότο που θα θυμίζουν τον εμφύλιο πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία. Επί τούτου θεωρεί ότι ήδη παρακολουθούμε ξανά στην Ευρώπη την διάλυση κρατών και μας καλεί να εξερευνήσουμε το φαινόμενο της Ισπανίας
Ενώ η οικονομική πίεση προς την χώρα αυξάνει , η πλουσιότερη περιοχή της η Καταλονία, επιζητά να αυτονομηθεί από το έθνος μεταξύ άλλων λόγω της αυξανόμενης ανισότητας μεταξύ των περιφερειών της χώρας.
Όμοια με την Ισπανία, και η Γιουγκοσλαβία ήταν μια σύγχρονη κοινωνία που βρισκόταν , μεταξύ άλλων, κάτω από μεγάλη οικονομική πίεση.
Δυστυχώς τονίζει ο Galbraith ότι άπαντες θεωρούν πολύ σκληρή και λανθασμένη την πολιτική που ασκείται απέναντι στην Ελλάδα, κανένας και ειδικότερα η Μέρκελ δεν τολμάει να την εγκαταλείψει για εκλογικούς λόγους. Ορθώς διαπιστώνει επομένως ο Galbraith ότι η συγκεκριμένη στάση δεν συνάδει σε τίποτα με μια στρατηγική για την Ευρώπη.
Όπως ποια στρατηγική επιβάλλεται σήμερα;
Κατά τον Galbraith η σημερινή κατάσταση της Ευρώπης δεν διαφέρει πολύ από την κατάσταση των ΗΠΑ την δεκαετία του 30 της βαριάς οικονομική κρίση με μεγάλες διαφορές μεταξύ βορρά και νότου. Ο νότος βρέθηκε συστηματικά σε κατάσταση ύφεσης και φτώχειας. Τότε θεσπίστηκε το New Deal, ένα πρόγραμμα μέτρων μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση πού ήταν στο μεγαλύτερο μέρος του ένα πρόγραμμα ανασυγκρότησης του νότου ο οποίος επωφελήθηκε από τις επενδύσεις σε υποδομές καθώς επίσης από τα τότε εισηγμένα κοινωνικά προγράμματα , την κοινωνική ασφάλιση, τις ασφαλίσεις υγείας Medicare und Medicaid και την εισαγωγή των ελάχιστων μισθών.
Για να διατηρηθεί λοιπόν η νομισματική ένωση πρέπει κατά τον Galbraith χρειάζονται μακρόπνοοι μετασχηματισμοί που θα θέσουν το κοινωνικό ζήτημα στο επίκεντρο.
αντίστοιχα του New Deal. Η παροχή συνεχώς νέων δανείων μεταθέτει το πρόβλημα απλά στο μέλλον. Εν προκειμένω συστήνεται μια « ένωση μεταφοράς πόρων» ( Transferunion), παρά τις όποιες αντιστάσεις.. Για να επιβιώσει η ευρωζώνη μακροπρόθεσμα χρειάζεται ομογενοποιήσεις κάτι που γίνεται καλύτερα μέσα από κοινά ταμεία παρά μέσα από κυβερνήσεις.
Πέραν τούτου θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και το ζήτημα της άνισης κατανομής των εισοδημάτων το οποία συνευθύνεται για την οικονομική κρίση. Η άνιση κατανομή εισοδήματος κατά τον Galbraith είναι συγκρίσιμη με την πίεση του αίματος. Εάν είναι ψηλή υφίσταται το ενδεχόμενο να επέλθει η καταστροφή , εάν είναι χαμηλή πάλι υπάρχει πρόβλημα.
Εάν το εισόδημα συγκεντρώνεται σε μια πολύ μικρή μερίδα του πληθυσμού τότε ξαφνικά ολόκληρη η οικονομία εξαρτάται από αυτή την ομάδα, η οποία αποφασίζει εάν επενδύσει στις ΗΠΑ , στην Ελλάδα η σε χώρες που υπόσχονται μεγαλύτερα κέρδη. Είναι σαφές άλλωστε ότι η χρηματοπιστωτική βιομηχανία συνέβαλε στο διάστημα μεταξύ 1980 και 2000 σε ένα σημαντικό άνοιγμα όσον αφορά την κατανομή των εισοδημάτων. Σημειώνεται δε ότι στα εισοδήματα δεν ανήκουν μόνο μισθοί και συντάξεις αλλά και τα μερίσματα μετοχών και άλλα χρηματοοικονομικά έσοδα που αποκτήθηκαν χωρίς απόδοση εργασίας η υπηρεσίας. Εν κατακλείδι ο Galbraith διατείνεται πως η κρίση οδηγεί σε μια πραγματικά δραματική αύξηση των ανισοτήτων εντός της ζώνης του ευρώ από τη μία πλευρά και στο εσωτερικό των κρατών μελών από την άλλη πλευρά. Ορισμένες οικονομίες με κορυφαίο παράδειγμα την Ελλάδα, σχεδόν καταστράφηκαν υπό την τρέχουσα στρατηγική λιτότητας, η οποία παράγει μακροχρόνια ύφεση που δεν μπορεί παρά να καταλήξει στην ταχεία οικονομική αποδόμηση και την αποξήρανση των οικονομιών της περιφέρειας - παρόμοια με αυτή που βίωσε επί δεκαετίες ο Νότος των Ηνωμένων Πολιτειών μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο.
Ορμώμενος από τους παραπάνω κινδύνους ο Galbraith τονίζει ότι « όποιος πιστεύει στις πλούσιες χώρες ότι θα μπορούσε να ξεφύγει από τις κοινωνικές συνέπειες, κάνει μεγάλο λάθος. Όπως έχει δείξει η ιστορία, όταν η περιφέρεια μιας οικονομικής οντότητας παρουσιάζει ραγδαία παρακμή, αυτό έχει κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για την περιοχή του κέντρου».
Ο Galbraith βλέπει ως κύριο ζήτημα την έλλειψη συστημάτων κοινωνικής εξισορρόπησης μεταξύ των διαφορετικών οικονομικών περιφερειών στην Ευρώπη. Αν η ΕΕ δεν αποφασίσει σύντομα να εισαγάγει αυτούς τους μηχανισμούς, η κατάσταση θα χειροτερέψει ακόμη περισσότερο».
Στην κατεύθυνση αυτή ο Galbraith προτείνει ριζοσπαστικά μέτρα. Βραχυπρόθεσμα, απαιτούντα τρία πράγματα:. Κοινά ευρωπαϊκά ομόλογα, μια ισχυρή επενδυτική πρωτοβουλία, για παράδειγμα, μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), και ο εξευρωπαϊσμός της χρηματοπιστωτικών ρυθμίσεων. Η Ευρώπη πρέπει να ξεφύγει από τις διαφορετικούς εθνικούς τραπεζικούς κανονισμούς.
Συνακόλουθα ο Αμερικανός οικονομολόγος προτείνει τα επόμενα βήματα: «Ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα συνταξιοδότησης - δηλαδή εναρμονισμένα πρότυπα συνταξιοδότησης σε όλη την Ευρώπη. Έτσι, η αγοραστική δύναμη θα κινηθεί προς την περιφέρεια, και θα μετριαστούν οι περιφερειακές ανισότητες .."
Τόσο η ανάλυση του Galbraith όσο και οι προτάσεις του χαρακτηρίζονται από τόλμη. διορατικότητα και ευστροφία. Δυστυχώς ωστόσο δεν αναπαράγονται στην χώρα μας από κανένα θεσμό, είτε είναι πολιτικό κόμμα είτε εκπροσώπηση των εργαζομένων και ακόμη λιγότερο από την ελληνική διανόηση.
Η ένταση της κρίσης αναδεικνύει ότι δεν αρκεί να διακρίνουμε διαχωριστικές γραμμές με σχήματα τύπου «αριστερά-δεξιά» , «μνημόνιο»- αντιμνημόνιο», «προδότης- πατριώτης», «φασίστας –δημοκράτης» , εάν δεν επενδύσουμε τις αντιθέσεις με το απαιτούμενο περιεχόμενο. Αυτή θα είναι η κυρίαρχη άσκηση για όσους σπεύδουν και επιθυμούν να κυριαρχήσουν η να κυβερνήσουν το μέλλον.