Έθιμο του “Σταυρού”

Ένα από τα έθιμα του τόπου μας που αναβιώνει την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως (κινητή γιορτή που εορτάζεται τέσσερις Κυριακές πριν το Πάσχα) είναι το έθιμο του «Σταυρού».

Την Κυριακή αυτή μετά την Θεία Λειτουργία, τα ελεύθερα κορίτσια του χωριού βγαίνουν στους αγρούς και μαζεύουν λουλούδια. Τα πιο συνηθισμένα αυτή την εποχή είναι τα άνθη των αμυγδαλιών οι οποίες έχουν ανθίσει, αλλά και κάθε είδους λουλούδι που υπάρχει στον τόπο.

Αφού τα μαζέψουν συγκεντρώνονται όλες στην πλατεία του χωριού και με τα άνθη που έχουν φέρει κατασκευάζουν έναν Σταυρό δένοντας επάνω του διαφόρων ειδών λουλούδια τα οποία δένουν αποκλειστικά και μόνο με κόκκινη κλωστή, η οποία παραπέμπει στο νόημα των ημερών που ακολουθούν καθότι διανύουμε τη Μεγάλη Σαρακοστή και πλησιάζει το Πάσχα.

Καθ’ όλη τη διάρκεια κατασκευής του Σταυρού οι κοπέλες τραγουδούν το δίστιχο:

«Τον Σταυρό τον κάνουμε

Τα λουλούδια βάζουμε».

Αφού λοιπόν ολοκληρωθεί η διαδικασία, παίρνουν μια στάμνα την οποία γεμίζουν με νερό από την κεντρική βρύση του χωριού τραγουδώντας:

«Βρυσίτσα μου Λευτεροχωρινή

δώσε μας νερό να πιούμε».

Εκεί κατόπιν η κάθε κοπέλα τοποθετεί στον Σταυρό ένα κόσμημα (αλυσίδα, δαχτυλίδι, γιορντάνι, κ.τ.λ.) για να έχουν «καλό τυχερό».

Στη συνέχεια τοποθετούν τον ανθοφορεμένο Σταυρό και την στάμνα στο κέντρο της πλατείας και στήνουν γύρω τους χορό τραγουδώντας τα τραγούδια που ακολουθούν χωρίς βέβαια την συνοδεία μουσικών οργάνων όπως συμβαίνει συνήθως στις χαρές και στα γλέντια των γυναικών:

Η Αμυγδαλια

Μαρί καλή, μαρί καλή,
μαρί καλή αμυγδαλιά.
κι ανθίζεις τον χειμώνα    (δις).
μου γέλασαν, μου γέλασαν,
μου γέλασαν τα ύπουρα,
κι ανθίζω τον χειμώνα     (δις).

Του Σταυρού

Βάλε Λίνα μ’ να στολίσεις,
δεν μπορώ για να στολίσω  (δις)
τ’ έβγαλα σπυρί στο χέρι     (δις)
τη μαύρη στην παλάμη.

Κίνησα στο δρόμο

Αι, κίνησα στον δρόμο-δρόμο,
στο στενό το μονοπάτι.
Στο στενό το μονοπάτι,
βρίσκω μια μηλιά στον δρόμο.
Αι βρίσκω μια μηλιά στον δρόμο,
Με τα μήλα φορτωμένη.
με τα μήλα φορτωμένη,
άπλωσα να πάρω ένα.
Αι, άπλωσα να πάρω ένα,
κι η μηλιά μ’ απολοήθκε.
Κι η μηλιά μ’ απολοήθκε,
μη μου παίρνεις, μη μ’ αφήνεις.

Αι μη μου παίρνεις, μη μ’ αφήνεις,
τα’ χει ο αφέντης μετρημένα.
τα’ χει ο αφέντης μετρημένα,
κι η κυρά λογαριασμένα.

Τα τσάκνα

Στα τσάκνα, τσάκνα, τσα,
στα τσάκνα, τσάκνα πάιενα.
Τη ρόκα τράκα τρόκα,
τη ρόκα τράκα τρόκα.

Να ζεις κουμπά, μα ζεις κουμπά,
να ζεις κουμπάρα κρύψε μας.
Που να σε κρυ, που να σε κρυ,
που να σε κρύψω δεν μπορώ.
στον τήλο απ’ το βαρέλι,
στον τήλο απ’ το βαρέλι.

Τα περιστέρια

Τα περιστέ, τα περιστέ,
τα περιστέρια πέτονται,
(στους ουρανούς απάνω)       (δις)
Τα δυο πανούν, τα δυο πανούν,
τα δυο πανούν παραψηλά.
(και τ’ άλλο χαμηλώνει)       (δις)
Κι από ε, κι αυτό από ε,
κι αυτό που εχαμήλωνε.
(τον Γιάννη παραγγέλνει)      (δις)
Τ’ ακούς Γιαννη μ,’ τ’ ακούς Γιάννη μ’,
τ’ ακούς Γιάννη μ’ καλό Γιάννη μ’.
(το τι σου παραγγέλνουν)          (δις)

Να πας να πεις, να πας να πεις,
να πας να πεις τις έμορφες.
(κι αυτές τις μαυρομάτες)          (δις)

Τον Μάη κρασί, τον Μάη κρασί,
τον Μάη κρασί μην πίνουνε.
(κι όξω μην κοιμηθούνε)            (δις)
Τρελάθηκαν, τρελάθηκαν,
τρελάθηκαν τρία παιδιά.
(κι γκιζιρούν τις νύχτες)           (δις)

Σερνούν ψωμί, σερνούν ψωμί,
σερνούν ψωμί για τα σκυλιά.
(κρέας για τα λιοντάρια)           (δις)
Σερνούν και υ-, σερνούν και υ-,
σερνούν και υπνοβότανο.
(κι υπνώνουν τα κορίτσια)        (δις)

Αφού χορέψουν και τραγουδήσουν στη πλατεία ξεκινάνε όλες μαζί για την εκκλησία, όπου η κάθε κοπέλα παίρνει από τον σταυρό το κόσμημα που είχε τοποθετήσει στην πλατεία και μια από τις ελεύθερες πετάει τον Σταυρό στην σκεπή της εκκλησίας.

Το νερό που έχει μέσα η στάμνα θεωρείται αγιασμένο και οι γυναίκες βρέχουν όλες τα χέρια τους μ’ αυτό.

Αμέσως μετά το γλέντι ξαναρχίζει στο προαύλιο της εκκλησίας με τα ίδια τραγούδια που τραγουδούσαν στην πλατεία.

Το έθιμο «του Σταυρού» καταγράφηκε το 2008 στο χωριό Μικρό Ελευθεροχώρι Ελασσόνας όπου κάθε Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως οι γυναίκες του τοπικού συλλόγου αναβιώνουν το έθιμο.

Σημ.: Το Μικρό Ελευθεροχώρι αναφέρεται σε γραφές της μονής Παναγίας Ολυμπιώτισσας εδώ και τουλάχιστον 700 χρόνια με την  ονομασία Ελευθεροχωράκι. Υπάρχουν επίσης αναφορές και ως χωριό του Λευτέρη κι έτσι ενδεχομένως να προήλθε η τελική ονομασία. Ιδρύθηκε από ανθρώπους που δούλευαν την γη, κολίγους που ανήκαν στην Μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισας και τσιφλικάδες.

 Χείλων