Εργασιακές Σχέσεις στη Ναυτιλία: μάθημα πορείας νυκτερινό

•   Θεόδωρος Κουτρούκης Οικονομολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
διδάκτωρ Οικονομικής της Εργασίας, με μεταπτυχιακές και μεταδιδακτορικές σπουδές στην Οικονομική Ανάλυση, τις Εργασιακές Σχέσεις και την Εκπαίδευση Ενηλίκων. 

Είναι πανθομολογούμενο ότι η σχέσεις απασχόλησης των εργαζομένων στη θάλασσα χαρακτηρίζονται από πολλές ιδιαιτερότητες.
Οι εργασιακές σχέσεις στη ναυτιλία επηρεάζονται σε σημαντικό βαθμό από την προσφορά εργασίας καθώς και την ικανότητα των ναυτικών να οργανώνονται συνδικαλιστικά και να αντιστέκονται καθώς η ναυτιλιακή σχέση απασχόλησης τους απομονώνει από τον πραγματικό τους εργοδότη και τους θέτει σε ένα νομικό κενό όπου δεν έχουν ισχύ οι κρατικές εξουσίες. Επιπλέον, η απορύθμιση του εργασιακού περιβάλλοντος καθιστά  δυνατή τη διάπραξη παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωμάτων από ανενδοίαστους εργοδότες.

Η πολυεθνική φύση των πληρωμάτων δημιουργεί κοινωνικές και πολιτισμικές διαιρέσεις μεταξύ των ναυτικών, έτσι, ακόμη και στις περιπτώσεις που υφίστανται εργατικά συνδικάτα, τα οποία καλύπτουν τα πλοία με σημαίες ευκαιρίας, δραστηριοποιούνται διαφορετικά συνδικάτα για κάθε εθνικότητα ναυτικών, αν όχι για κάθε επαγγελματική ειδικότητα. Η ναυτεργασία δεν είναι εύκολη υπόθεση καθώς οι ναυτικοί λείπουν μακριά από το σπίτι τους για πολύ καιρό κι επομένως, είναι πολύ ευάλωτοι σε εκμετάλλευση και κακομεταχείριση.

Τα συνδικάτα
Η αγορά ναυτικής εργασίας κατατέμνεται με κριτήριο την επαγγελματική ειδικότητα ή/και την εθνικότητα μεταξύ συνδικάτων και ατόμων που αναζητούν εργασία σε μια αποεθνικοποιημένη αγορά.

Τα συνδικάτα έχουν καταστεί ικανά να ασκήσουν επιρροή σε αυτή την παγκόσμια αγορά, χτίζοντας πάνω σε προϋπάρχουσες διεθνικές ρυθμίσεις ή διαρρηγνύοντας κρίσιμους κρίκους στην αλυσίδα προσφοράς, κυρίως στα λιμάνια  και ενδυναμώνοντας τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, εξασθενώντας τον ανταγωνισμό μισθών.

Οι πλοιοκτήτες έχουν δημιουργήσει μια de facto ανοικτή διεθνή αγορά εργασίας στρέφοντας τα πλοία τους προς σημαίες ευκαιρίας, εντείνοντας τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε μεμονωμένους εργαζόμενους και εθνικότητες.  

Σε αυτό το έντονα διεθνοποιημένο περιβάλλον έχει διαπιστωθεί ότι υφίστανται διαφορές στον τρόπο απόκρισης των διαφόρων χωρών έναντι του ισχυρού ναυτιλιακού ανταγωνισμού, που σχετίζεται με τους θεσμικούς τους μηχανισμούς: Οι πιο φιλελεύθερες αγγλοσαξονικές χώρες συνήθως απαντούν σε μια κατεύθυνση απορύθμισης, ενώ οι (κέντρο) ευρωπαϊκές χώρες τις περισσότερες φορές απαντούν με την εισαγωγή πιο λεπτομερειακών νομοθετικών ρυθμίσεων στις εργασιακές σχέσεις στη ναυτιλία .   

Ο «εργατικός διεθνισμός» στη ναυτιλία έχει λάβει τη μορφή της επιβολής ενός καθεστώτος κατώτατων μισθών σε παγκόσμια κλίμακα.

Τα συνδικάτα των ναυτεργατών μπορούν να δρουν χρησιμοποιώντας την ισχύ τους για να ελέγξουν την αγορά εργασίας.  Ακόμη, συνεργάζονται μεταξύ τους στο παγκόσμιο επίπεδο, στο οποίο δεν κυριαρχεί κανένας εθνικός εταίρος.  Έτσι, αξιοποιώντας  προγενέστερες υπερεθνικές ρυθμίσεις και με δεδομένη την υψηλή κινητικότητα του εργατικού δυναμικού σε ένα υπερ-ανταγωνιστικό περιβάλλον κατάφεραν να δημιουργήσουν παγκόσμια standards μισθών.  

Η ITF
Η Διεθνής Ένωση Εργαζομένων στις Μεταφορές  (ITF) εκπροσωπεί όχι τόσο εργαζόμενους κάποιας εθνικότητας, που οι αμοιβές τους βασίζονται σε τοπικές συνθήκες, αλλά μάλλον τα μέλη ενός παγκόσμιου επαγγέλματος με οικουμενικά αναγνωρισμένες και πιστοποιημένες δεξιότητες.

Η απεργιακή δραστηριότητα επικεντρώνεται πλέον στην εξασθένηση του ανταγωνισμού ανάμεσα στις χώρες χαμηλού μισθολογικού κόστους και την ενίσχυση των ελάχιστων αμοιβών σε διεθνή κλίμακα. Οι διεθνείς συμφωνίες για τις ελάχιστες αμοιβές ενισχύονται από επιθεωρήσεις στα λιμάνια, και απειλές για απεργιακή δραστηριότητα.

Η ναυτιλία έχει μεγάλη παράδοση ιδιωτικής και δημόσιας παγκόσμιας ρύθμισης.  Η διεθνής ρύθμιση μπορεί να θεωρηθεί ως μια απάντηση στις αρνητικές συνέπειες ενός καθεστώτος που επιτρέπει στους πλοιοκτήτες να εξωτερικεύουν συστηματικά πολλά είδη κόστους. Οι πολιτικές δυνατότητες των εργατικών συνδικάτων στο οικουμενικό επίπεδο τους επιτρέπουν να ασκούν άμεσες πιέσεις στους εργοδότες με κινητοποιήσεις εξαιτίας της αλληλεξάρτησης των μεταφορικών δικτύων και να επηρεάζουν/ διακόπτουν τη ροή των φορτίων στα λιμάνια.

Έτσι, στο ναυτιλιακό κλάδο, ο αγοραίος ανταγωνισμός δείχνει ότι η διεθνής συνεργασία μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από την έκφραση τοπικών ή εθνικών συμφερόντων διαμέσου ενός μηχανισμού υπερεθνικών διαπραγματεύσεων των ελάχιστων αμοιβών. Η αποεθνικοποίηση των μισθολογικών διαπραγματεύσεων δεν έχει απαλείψει τα τοπικά συμφέροντα, ωστόσο, αυτά λύνονται από το διεθνές συνδικαλιστικό κίνημα με διαπραγματεύσεις μεταξύ των συνδικάτων. Η περίπτωση της ναυτιλίας δείχνει ότι ο ανταγωνισμός στην αγορά δεν αποτρέπει αυτομάτως τη συνεργασία των εργατικών συνδικάτων. Αντίθετα ο ανταγωνισμός μπορεί να  ματαιώσει τη συνδικαλιστική συνεργασία, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να την ενθαρρύνει.     

http://www.nautilia.gr/content.asp?contentid=15488