Φιλέλληνες, το πρώτο κίνημα αλληλεγγύης στη νεώτερη Ιστορία

«Στην Ελλάδα! Στην Ελλάδα! Αντίο όλοι! Η ώρα του φευγιού είναι!

    Γιατί επιτέλους, μετά απ’ το αίμα του μαρτυρικού αυτού λαού

    το ευτελές το αίμα των δημίων του αναβλύζει!

    Στην Ελλάδα στους φίλους μου! Εκδίκηση! Ελευθερία!

    Τουρμπάνι στο κεφάλι μου! Στο χέρι μου η σπάθα!

    Εμπρός! Νάτο το άλογο, που κάποιος το σελώνει!

    (Βίκτωρ Ουγκώ: «Ενθουσιασμός»)

    Τους είπαν τυχωδιώκτες, πράκτορες ξένων δυνάμεων, ανέργους στρατιωτικούς που πούλαγαν την τέχνη τους για δυο δεκάρες. Άλλοι τους κλείδωσαν στα σεντούκια των εθνικών εορτών, λάτρεις απλούς μιας αρχαιότητας που αφυπνίστηκε από αιώνων ύπνο.

Οι βασιλιάδες τους κυνήγησαν ή τους ξαπόστειλαν μια ώρα αρχύτερα απ’ τις χώρες τους να τους ξεφορτωθούν. Ήταν οι Φιλέλληνες, το πρώτο κίνημα αλληλεγγύης στη νεώτερη Ιστορία, που η ανάσα τους ακούστηκε στις τέσσερις μεριές του ορίζοντα.

    Το θαύμα της υπερίσχυσης μιας δράκας επαναστατών ενάντια σε μια Αυτοκρατορία, με τονισμένα χρησιμοθηρικά τα στοιχεία της εθνικής υπερηφάνειας, οδήγησε συν τω χρόνω, στην υποβάθμιση του παράγοντα της διεθνούς αλληλεγγύης, που συνέβαλε καθοριστικά στην έκβαση του Αγώνα, ανοίγοντας εμμέσως το δρόμο για κοινωνικές εξελίξεις στον ίδιο τον προηγμένο κόσμο.

    Ο φιλελληνισμός, η στήριξη ή και η συμμετοχή ακόμα, στην ελληνική Επανάσταση, ξεκινά από την πρώτη κιόλας στιγμή της εκδήλωσής της και συνεχίζεται για αρκετό καιρό μετά την επικράτησή της. Πρώτοι συνεργάτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη στο Κισινιόφ της σημερινής Μολδαβίας, είναι οι ρώσοι αντιμοναρχικοί αξιωματικοί - οι «δεκεμβριστές» στρατηγοί Πούστσιν και Ορλώφ - οι οποίοι συμφωνούν να παράσχουν στο στράτευμα που συγκρότησε ο έλληνας πρωτεπαναστάτης στρατιωτική κάλυψη. Οι πανταχού παρόντες πράκτορες του Μέττερνιχ ωστόσο, θα αναφέρουν τις επαφές και οι φιλελεύθεροι αξιωματικοί θα μετατεθούν. Το κίνημα των Δεκεμβριστών θα φουντώσει ως επαναστατική οργάνωση και ο ηγέτης του, ο ποιητής και φιλέλληνας Κοντράτ Ριλέγιεφ, θα ανέβει στο τσαρικό ικρίωμα με ποιήματα του Μπάυρον στην τσέπη. Στο Κισινιόφ ο Υψηλάντης θα γνωρίσει και τον περίφημο ρώσο ποιητή, Αλέξανδρο Πούσκιν, ο οποίος και θα υμνήσει την ελληνική επανάσταση στα πρώτα της βήματα:

    «Η χώρα των θεών και των ηρώων η χώρα

    Φλέγεται απ’ τη φωτιά ενός αγώνα ωραίου,

    Σπάει τα δεσμά και πάει και τραγουδάει τώρα,

    Τυρταίο και Βύρωνα και θούρια του Φεραίου».

    (Πούσκιν: «Σηκώσου ω Ελλάδα!» μετ. Στρ. Πασχάλης)

    Το ίδιο το στράτευμα του Υψηλάντη, θα πλαισιώσουν χιλιάδες Βαλκάνιοι, που διέβλεπαν στο επαναστατικό προσκλητήριο του αρχηγού, τη διέξοδο και για τους δικούς τους πόθους. Πλάι στους Αλβανούς, Βούλγαρους, Σέρβους, Μαυροβούνιους και Μολδαβούς, απαντά κανείς στους καταλόγους της Φιλικής Εταιρείας που διασώθηκαν και έναν μικρό αριθμό επαναστατών από πιο μακρινές χώρες, που κατάφεραν μετά την συντριβή του στρατεύματός τους στο Δραγατσάνι, να περάσουν στη Ρωσία: τον Φρατσέσκο Σαβόνι από την Ισπανία, τον Γάλλο ναύτη Ζαν Πλοσιέ, τον Ιταλό Ιωσήφ Σπέλτι, τον Ναπολιτάνο Άγγελο Πινατέλο, ή τον Πρώσσο Φρίντιχ Γκεντς. Σέρβους και Βούλγαρους απαντούμε στο τμήμα του Γεωργάκη Ολύμπιου και του Ιωάννη Φαρμάκη που συνέχισαν τον αγώνα μέχρι το μοναστήρι του Σέκου, όπως επίσης και στο τμήμα του Αθανάσιου Καρπενησιώτη, στο οποίο συμμετείχε ο και βούλγαρος αρματωλός Ιντζέ Βοεβόδας με τα παλικάρια του.

    Η έκρηξη της ελληνικής επανάστασης, θα βρει τη Δύση στη δική της «εποχή της απελπισίας» (age of despair), με τη μπότα της Ιεράς Συμμαχίας να συντρίβει οτιδήποτε θα μπορούσε να αμφισβητήσει την εξουσία των Θρόνων, αποκατεστημένων στην παλιά τους αίγλη μετά από τη ναπολεόντειο λαίλαπα. Η άφιξη του Δημήτριου Υψηλάντη στην Πελοπόννησο τον Ιούνιο του 1821, θα φέρει και τους πρώτους δυτικοευρωπαίους πολεμιστές: Είναι ο γάλλος συνταγματάρχης Ολιβιέ Βουτιέ που αναλαμβάνει το πρώτο τμήμα Πυροβολικού υπό τις διαταγές του και ο ταγματάρχης Μπαλέστε, παλιός αξιωματικός του Ναπολέοντα που προήχθη σε συνταγματάρχη. Μαζί τους ο Υψηλάντης θα συγκροτήσει τρεις λόχους τακτικού στρατού - το πρώτο πρόπλασμα τακτικού στρατεύματος στην Ελλάδα. Ένα χρόνο αργότερα, θα συγκροτηθεί και το τακτικό σύνταγμα Πεζικού με επικεφαλής τον ιταλό συνταγματάρχη Πιέτρο Ταρέλλα. Το σύνταγμα αυτό, μαζί με άλλους δύο λόχους ευρωπαίων φιλελλήνων και ένα σώμα επτανησίων εθελοντών, πολέμησε στο Πέτα της Άρτας στις 4 Ιουλίου του ’22 υπό τις διαταγές του γερμανού στρατηγού Κάρολου Νόρμαν, πλάι στους Έλληνες, του Μπότσαρη, του Βλαχόπουλου και του Γώγου. Τους περίμενε η συντριβή, εν πολλοίς οφειλόμενη στην εγκατάλειψη του πεδίου της μάχης από τον Γώγο, που προσχώρησε στη συνέχεια στους Τούρκους. Από τους περίπου 150 ευρωπαίους, σώθηκαν μόλις 8. Στους νεκρούς συγκαταλέγεται ένας έφηβος 16 ετών, ο Deiss από την Βαϊμάρη, ενώ ο Νόρμαν που επέζησε, πέθανε λίγες μέρες αργότερα από τη θλίψη του.

    Οικτρό τέλος είχε και η Γερμανική Λεγεώνα, που συγκροτήθηκε την ίδια περίοδο από τις φιλελληνικές Επιτροπές της Γερμανίας και δεκάδες άλλοι εθελοντές που έρχονταν στην Ελλάδα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, είτε για την τιμή της ελευθερίας ή του σταυρού, είτε για την δάφνη της δόξας, είτε προσβλέποντας στην μελλοντική αποκατάσταση που έταζε η ελληνική κυβέρνηση. Στο ελληνικό έδαφος, δεν τους περίμενε τίποτε άλλο, από αδιαφορία, αταξία, πείνα και ασθένειες. Πολλοί πέθαναν απ’ τις κακουχίες, άλλοι επέστρεψαν πίσω εκδίδοντας ανθελληνικά απομνημονεύματα. Οι μαρτυρίες τους έπεφταν στο κενό, μπροστά στο διογκούμενο κύμα ενθουσιασμού που πλημμύριζε τους φιλελεύθερους της Ευρώπης, με πρώτους τους Γερμανούς. Κι ο θάνατος του Λόρδου Μπάυρον στο Μεσολόγγι, δημιούργησε τις προϋποθέσεις, ώστε με την άλωση της πόλης, οι Οθωμανοί να πετύχουν την πλέον πύρρεια νίκη τους: Ένα γιγάντιο κίνημα διαμαρτυρίας, θα αναγκάσει τα σιωπηρά ανακτοβούλια της Δύσης, να τοποθετηθούν και ο ίδιος ο μισέλληνας Μέτερνιχ, θα αναγκαστεί να διαμηνύσει στον Σουλτάνο: «Δεν θα μπορούμε στο μέλλον να σας βοηθήσουμε όπως πριν. Δυστυχώς, μεσολάβησε το Μεσολόγγι».

    Η σταθεροποίηση της Επανάστασης και η στράτευση των πνευματικών ανθρώπων της Ευρώπης για την επιτυχία της, θα αναγκάσουν τους ηγεμόνες της Ευρώπης να λύσουν τη σιωπή τους, φοβούμενοι μια νέα αναταραχή, στις ίδιες τις δικές τους κοινωνίες. Κινήθηκαν ωστόσο αργά - και ο ρόλος τους αποκαλύφθηκε. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, αφιερώνει στο Μεσολόγγι το έργο του «Τα κεφάλια του Σαραγιού» στα 1826 και προειδοποιεί: «Αν η Ευρώπη, πενθούσα, δεν ακολουθήσει τα ίχνη απ’ το αγνό αίμα μέχρι το Σαράι, ο Παντοδύναμος Θεός θα της επιφυλάξει μια μεταμέλεια πικρή!». Ο ποιητής θα υμνήσει την αποστολή του γάλλου στρατηγού Κάρολου Φαβιέρου, επικεφαλής των ελληνικών τακτικών στρατευμάτων, στο ποίημά του «Ενθουσιασμός»…

    «Οδήγα μας Φαβιέρε, σαν πρίγκιπας κλητός!

    Εσύ που μόνος στάθηκες στο πόστο, απ’ όπου οι βασιλιάδες απουσίασαν!...»

    …και δεν θα διστάσει να παραδεχθεί πως η πολιτική του μεταστροφή πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο μετά την πτώση του Μεσολογγίου.

    «Είμαι ακόμα το ίδιο βλέμμα, στραμμένο σ’ έναν άλλο ουρανό.

    Δεν φταίω εγώ αν το αιώνιο γαλάζιο του

    είναι ωραιότερο από τα ταβάνια των Βερσαλλιών στα μάτια μου

    που ανατριχιάζουν ακούγοντας αυτήν την κραυγή: Ελευθερία!»

    Χιλιάδες άνθρωποι, από την Αμερική ως την Ινδία κι από τη Ρωσία έως την Ιταλία, στήριξαν με κάθε τρόπο την ελληνική υπόθεση, στέλνοντας χρήματα, γράφοντας ποιήματα και τραγούδια, πιέζοντας κυβερνήσεις, εκδίδοντας εφημερίδες. Εκατοντάδες απ’ αυτούς, ξεψύχισαν στα ελληνικά εδάφη ως πολεμιστές. Ο Deis με την εφηβική ψυχή, ο Χάστιγξ ο ατρόμητος άγγλος πλοίαρχος της «Καρτερίας», ο καρμπονάρος Πιέτρο Γκάμπα, σύντροφος του Μπάυρον από την Ραβένα, ο κόμης Σανταρόζα, αριστοκράτης με επαναστατικές περγαμηνές απ’ το Πιεμόντε, ο Ιάκωβος Μάγιερ που έστειλε «με κοντύλι και με μαχαίρι του Τέλλου η πατρίδα», ο σκληρός Στέφανος Αδόλφος-Σασς απ’ τη Γιουτίλα της Φινλανδίας που έφυγε πρόωρα χτυπημένος, αλίμονο, από βόλι Σουλιώτη - και τόσοι άλλοι που έσβησαν ανώνυμοι μέσα στους ανώνυμους.

    Κάθε 19 Απριλίου, εορτάζουμε τη μνήμη τους. Έλληνα, μην τους ξεχνάς.
   

Κείμενο: Α. Μακρίδης

ΑΠΕ