Συμπαραγωγές αμυντικών συστημάτων στα λόγια και εξαγγελίες που δεν γίνονται πράξη

Μπάμπης Παπασπύρος

Οι επαναλαμβανόμενες εξαγγελίες, οι χαμένες ευκαιρίες και οι αιτίες της ελληνικής αδράνειας

Η χθεσινή επίσκεψη του Βολοντιμίρ Ζελένσκι στην Αθήνα έφερε ξανά στο προσκήνιο ένα γνώριμο αφήγημα: προοπτικές για ελληνο-ουκρανική συμπαραγωγή ναυτικών drones, μια φιλόδοξη τεχνολογική συνεργασία η οποία παρουσιάζεται ως καταλύτης για την αναβάθμιση των εγχώριων δυνατοτήτων. Μόνο που, για μια ακόμη φορά, η δημόσια συζήτηση προκαλεί εύλογο σκεπτικισμό. Ο λόγος απλός: δεν είναι η πρώτη φορά που ακούμε αντίστοιχες ανακοινώσεις και δυστυχώς, δεν είναι ούτε η πρώτη φορά που οι εξαγγελίες έχουν παραμείνει απλώς εξαγγελίες.

Από την «επική» αλλά ποτέ υλοποιηθείσα συμπαραγωγή των ρωσικών επιβατικών αεροσκαφών MS-21 το 2008, μέχρι νεότερες προτάσεις για κοινή κατασκευή του UCAV Neuron , υποβρυχίων drones και τώρα ναυτικών drones, η Ελλάδα έχει μακρά ιστορία συμφωνιών που γίνονται πρωτοσέλιδα αλλά σπάνια μετατρέπονται σε χειροπιαστικά βιομηχανικά αποτελέσματα. Το επαναλαμβανόμενο αυτό μοτίβο γεννά εύλογα ερωτήματα: Γιατί δεν προχωρούν; Τι φταίει; Και κυρίως, τι χρειάζεται για να αλλάξει επιτέλους η εικόνα

Έλλειψη σταθερής στρατηγικής αμυντικής βιομηχανίας

Ο πρώτος και βαθύτερος παράγοντας είναι η απουσία μιας συνεκτικής, μακροχρόνιας στρατηγικής για την ελληνική αμυντική βιομηχανία. Κάθε κυβερνητική αλλαγή, κάθε υπουργική εναλλαγή και κάθε νέα προτεραιότητα μεταβάλλει άξονες, στοχοθεσίες, συνεργασίες. Δεν υπάρχει συνέχεια πολιτικής, άρα δεν υπάρχει και συνέπεια επενδύσεων.

Στη Γαλλία, Ιταλία, Βρεταννία και Γερμανία, οι συμπαραγωγές δεν αποτελούν «εξαγγελίες», αλλά τμήμα σταθερής πολιτικής. Οι σχεδιασμοί είναι δεκαετείς, οι επενδύσεις προϋπολογισμένες και οι κρατικές εταιρείες έχουν κεντρικό ρόλο, όχι διακοσμητικό.

Στην Ελλάδα, αντίθετα, η αμυντική βιομηχανία αντιμετωπίστηκε επί δεκαετίες περισσότερο ως χώρος απορρόφησης κομματικών διορισμών παρά ως βιομηχανικός κορμός υψηλής τεχνολογίας.

Κατακερματισμός, γραφειοκρατία και έλλειψη παραγωγικής βάσης

Ένα δεύτερο πρόβλημα αφορά την ανεπάρκεια της υφιστάμενης παραγωγικής βάσης. Οι περισσότερες ελληνικές εταιρείες μπορούν να συμμετέχουν σε υποκατασκευαστικό έργο, όχι όμως σε πλήρη ανάπτυξη και ολοκλήρωση συστημάτων.

Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες από τις εγκρίσεις του ΓΕΕΘΑ και τις επιτροπές μέχρι τη διαχείριση των προγραμμάτων από το ΥΠΕΘΑ είναι χρονοβόρες, περίπλοκες και συχνά εσωτερικά αντιφατικές. Κάθε νέα συνεργασία απαιτεί τεχνικές, νομικές, οικονομικές και επιχειρησιακές εγκρίσεις που συχνά χρονίζουν τόσο ώστε οι ξένοι εταίροι απλώς… εγκαταλείπουν.

Δεν είναι τυχαίο ότι χώρες πολύ μικρότερου μεγέθους (Εσθονία, Σερβία, Σλοβακία, Κροατία) κατάφεραν να αναπτύξουν UAV, συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου και anti-drone λύσεις, ενώ η Ελλάδα ακόμα παλεύει με τις προδιαγραφές.

Φόβος ρίσκου

Ένα ακόμη στοιχείο που μπλοκάρει συνεργασίες είναι η  τάση των ελληνικών κυβερνήσεων και του ίδιου του στρατιωτικού μηχανισμού, να προτιμούν «δοκιμασμένα και έτοιμα» συστήματα, αποφεύγοντας τη συμμετοχή σε νέα, αναπτυξιακά προγράμματα.

Η λογική της «ασφάλειας προμήθειας» και του μικρού ρίσκου υπερίσχυε της λογικής της επένδυσης.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα:

• η χώρα να πληρώνει πανάκριβα για τελικά προϊόντα,
• να μην αποκτά τεχνογνωσία,
• να μην δημιουργεί δική της παραγωγική υποδομή,

• να μην αξιοποιεί το εξαιρετικό επιστημονικό προσωπικό που υπάρχει.

Το πολιτικό επικοινωνιακό παιχνίδι

Δεν πρέπει να υποτιμάται και ένας ακόμη παράγοντας: οι εξαγγελίες συνεργασιών συχνά χρησιμοποιούνται για επικοινωνιακούς λόγους.

Μια επίσκεψη ηγέτη, μια σύνοδος, ένα αμυντικό φόρουμ, ένα ταξίδι υπουργού συχνά συνοδεύεται από «προθέσεις συνεργασίας» που εξυπηρετούν πολιτικές επιδιώξεις, χωρίς να έχει προηγηθεί ουσιαστική προετοιμασία. Μετά την εξαγγελία, όμως, απαιτείται  πραγματική δουλειά και εκεί συχνά διαπιστώνεται ότι:

• δεν υπάρχουν ώριμα σχέδια,

• δεν έχουν εξασφαλιστεί χρηματοδοτήσεις,
• δεν έχει γίνει τεχνικοοικονομική μελέτη
• δεν υπάρχουν ενδεχομένως τα απαραίτητα νομικά πλαίσια.

Τι χρειάζεται για να αλλάξει η εικόνα

Αν θέλουμε οι εξαγγελίες, όπως η πιθανή συνεργασία με την Ουκρανία στα ναυτικά drones να μετατραπούν σε πραγματικά έργα, πρέπει να αλλάξουν ριζικά τέσσερα πράγματα:

1. Μακροχρόνια εθνική στρατηγική για την αμυντική βιομηχανία

Στρατηγική εθνική, ανεξάρτητα από κυβέρνηση και πρόσωπα, με ορίζοντα 10–15 ετών.

2. Ενοποίηση παραγωγικών δυνάμεων

Δίκτυα συνεργασιών ανάμεσα σε ΕΑΣ, ΕΑΒ, ΕΛΒΟ, ναυπηγεία, πανεπιστήμια και ιδιωτικές εταιρείες. Η Ελλάδα έχει ικανό ανθρώπινο δυναμικό, αλλά λειτουργεί αποσπασματικά.

3. Θεσμικό πλαίσιο 

Άμεση απλοποίηση διαδικασιών, δημιουργία fast-track για έργα συμπαραγωγής, ειδικοί μηχανισμοί χρηματοδότησης

4. Αποδοχή ρίσκου και επενδύσεων

Κάθε συμπαραγωγή έχει ρίσκο. Αν δεν το αναλάβεις, δεν αποκτάς τεχνολογία. Το «αγοράζω έτοιμο» πρέπει να σταματήσει να είναι η εύκολη λύση.

Η Ελλάδα έχει ευκαιρία, ίσως τη μεγαλύτερη των τελευταίων δεκαετιών ειδικά με το πρόγραμμα SAFE , να μπει δυναμικά στον χώρο των νέων τεχνολογιών άμυνας. UAV, ναυτικά drones, συστήματα επιτήρησης, ηλεκτρονικός πόλεμος και τεχνητή νοημοσύνη προσφέρουν ένα νέο παράθυρο για χώρες που δεν έχουν βαριά βιομηχανική παράδοση.

Όμως οι εξαγγελίες δεν αρκούν. Η προϊστορία των συμπαραγωγών και των δεκάδων «Μνημονίων Συνεργασίας», που έμειναν στα συρτάρια είναι μια υπενθύμιση ότι χωρίς σχέδιο, συνέχεια και πολιτική βούληση, ακόμη και οι πιο πολλά υποσχόμενες συνεργασίες δεν θα ξεπεράσουν το επίπεδο της δήλωσης.

Το ζητούμενο πλέον είναι σαφές: όχι άλλα λόγια. Χρειάζεται σχέδιο, δουλειά, επένδυση και επιτέλους υλοποίηση. Μόνο τότε η Ελλάδα θα μπορέσει να αξιοποιήσει πραγματικά τη γεωπολιτική της θέση και το ανθρώπινο κεφάλαιό της και να πάψει να πέφτει θύμα του ίδιου της του επικοινωνιακού εαυτού.