Υπογραφή της συμφωνίας για την 4η (Τελευταία) Φρεγάτα FDI στα 200 χρόνια ναυτικών προμηθειών

Ioannis Sidiropoulos*

Η υπογραφή της συμφωνίας για την 4η (τελευταία) φρεγάτα FDI πριν από λίγες ημέρες συνέπεσε με ένα ιστορικό ορόσημο: 200 χρόνια από τους πρώτους οργανωμένους και αυτοχρηματοδοτούμενους ναυτικούς εξοπλισμούς της Ελλάδας. Μερικοί σημαντικοί σταθμοί αυτής της περιόδου* δείχνουν ξεκάθαρα ότι η ναυτική ικανότητα συνδέεται άρρηκτα με στιβαρές διαδικασίες προμηθειών.

Το 1825, εν μέσω της Ελληνικής Επανάστασης, το ατμόπλοιο «Καρτερία» παραγγέλθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο υπό αυτοσχέδιο καθεστώς ιδιοκτησίας για να παρακαμφθεί η βρετανική ουδετερότητα, χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από ιδιωτικές επιτροπές και παραδόθηκε με καθυστερήσεις (λόγω ξένων κυρώσεων). Ένα πρώτο μάθημα για την πλοήγηση σε «ναρκοθετημένες» ρυθμιστικές περιοχές.

Κατά την Κρητική Επανάσταση (1866–69), δύο αγορές (οι ατμοδρόμοι/ατμοβαρίδες «Μπουμπουλίνα» και «Αμφιτρίτη») έγιναν εν μέσω πανικού. Το ένα πλοίο δεν έφτασε ποτέ λόγω έκρηξης λεβήτα· το άλλο αποδείχθηκε επιχειρησιακά οριακό. Καμία συμβατική πρόβλεψη παράδοσης, καμία δομημένη αξιολόγηση.

Το 1909, η αγορά του θωρακισμένου καταδρομικού «Αβέρωφ» υπήρξε το ακριβώς αντίθετο: πειθαρχημένη διαπραγμάτευση και αυστηρός έλεγχος χρηματοδότησης και προγράμματος. Ένα πρώιμο υποδειγματικό μοντέλο προμήθειας.

Το 1912, τα αντιτορπιλικά «Θηρία» αποκτήθηκαν εσπευσμένα καθώς πλησίαζαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, με ελάχιστη συμβατική προστασία. Παραδόθηκαν γρήγορα αλλά με σοβαρές βλάβες μηχανών και ελλείψεις οπλισμού. 

Παρόμοια ήταν τα προβλήματα και των δύο υποβρυχίων που προμηθεύτηκε η Ελλάδα το 1925 από τη Γαλλία («Κατσώνης» και «Παπανικολής»), τα οποία αναφέρονται και στο κλασικό λογοτεχνικό έργο του Μ. Καραγάτση, «Βασίλης Λάσκος».

Οι φρεγάτες Kortenaer (δεκαετία ’70) προσέφεραν επίσης ταχεία ενίσχυση, αλλά αυτή τη φορά μέσω στιβαρών συμβάσεων, οι οποίες εξασφάλισαν τη μεγάλη επιχειρησιακή τους αξία μέχρι σήμερα.

Οι φρεγάτες MEKO (δεκαετία ’90) εισήγαγαν τη λογική της αρθρωτότητας και υποσχέθηκαν βιομηχανική συμμετοχή, αλλά χωρίς αυστηρές προβλέψεις για αναβαθμίσεις μέσης ζωής. Τα βιομηχανικά οφέλη παρέμειναν περισσότερο προσδοκίες παρά εγγυήσεις.

Το πρόγραμμα υποβρυχίων 214 (δεκαετία ’00), ένα κατα τα άλλα εξαιρετικό οπλικό σύστημα, αποκάλυψε θεσμικές ευπάθειες: διαφωνίες για απόδοση, χρηματοδότηση και παράδοση που κατέληξαν σε διαιτησία και πολιτική παρέμβαση.

Οι πυραυλάκατοι Super Vita (δεκαετία ’00 και μετά) αντανακλούν ένα πιο ισορροπημένο μοντέλο: σαφής συμβατική δομή και ελληνική βιομηχανική συμμετοχή. Αυτή όμως έγινε τελικά η «Αχίλλειος πτέρνα» του προγράμματος (κακοδιαχείριση στη ναυπηγική βιομηχανία μέσα σε εθνική κρίση χρέους).

Τρεις αρχές ξεχωρίζουν:

• Νομική καθαρότητα στην εφοδιαστική αλυσίδα: χαρτογράφηση, προσοχή σε εξαγωγικούς περιορισμούς και πνευματική ιδιοκτησία, μηχανισμοί επίλυσης διαφορών.

• Ρεαλιστικοί, επιβλητοί όροι βιομηχανικής συμμετοχής: μετρήσιμες υποχρεώσεις αντί για συμβολικές αντισταθμίσεις.

• Στρατηγική θεμελίωση: κάθε ναυτική προμήθεια αποτελεί σήμα μακροπρόθεσμης σύμπλευσης, όχι απλώς τεχνικής προτίμησης.

Το πρόγραμμα FDI είναι ενθαρρυντικό, παρά τη μη μαζική εγχώρια παραγωγή: σαφής κατανομή ευθυνών, ρητές βιομηχανικές ρήτρες, στιβαρά καθεστώτα πνευματικής ιδιοκτησίας/λογισμικού και συνειδητή συνεργασία με έναν στρατηγικό εταίρο (τη Γαλλία). Θα αποτελέσει δοκιμασία του κατά πόσον δύο αιώνες μαθημάτων έχουν αφομοιωθεί στους θεσμούς μας.

*Δεν περιλαμβάνονται αποκτήσεις στο πλαίσιο στρατιωτικής βοήθειας

*Diplomatic Academy University of Nicosia