Τουρκία – Ισραήλ: Ρήξη χωρίς προηγούμενο και οι στρατηγικές της συνέπειες

(photo credit: FLASH90/CANVA, REUTERS, SHUTTERSTOCK)

Η πλήρης αναστολή των εμπορικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, σε συνδυασμό με το κλείσιμο του τουρκικού εναέριου χώρου στα ισραηλινά αεροσκάφη, σηματοδοτεί ένα ιστορικό και άνευ προηγουμένου βήμα κλιμάκωσης. Όπως τόνισε ο Δρ. Χάι Εϊτάν Κοέν-Γιαναροτσάκ του Πανεπιστημίου Τελ Αβίβ σε συνέντευξή του, τέτοια μέτρα λαμβάνονται συνήθως μόνο σε καιρό πολέμου. Το γεγονός αυτό δημιουργεί νέα δεδομένα για τη Μέση Ανατολή, επηρεάζοντας όχι μόνο τις διμερείς σχέσεις, αλλά και την ευρύτερη γεωπολιτική ισορροπία στην περιοχή.

Η σταδιακή πορεία προς τη ρήξη

Η απόφαση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, δεν ήρθε ξαφνικά. Σύμφωνα με τον Κοέν-Γιαναροτσάκ, η επιδείνωση των σχέσεων χτιζόταν επί μήνες. Η Άγκυρα είχε ήδη επιβάλει θαλάσσιες κυρώσεις μετά την ανακοίνωση του Ισραήλ για επέκταση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Γάζα. Έτσι, η κλιμάκωση θεωρούνταν αναμενόμενη – απλώς απαιτούνταν μια αφορμή για να «τραβηχτεί η σκανδάλη».

Αυτή η αφορμή ήρθε με την αποκάλυψη από τις ισραηλινές δυνάμεις συστημάτων παρακολούθησης που φέρεται να είχαν πωληθεί στη Δαμασκό από την Τουρκία. Η υπόθεση αυτή έδωσε στην Άγκυρα το πρόσχημα να προχωρήσει στη ριζική διακοπή σχέσεων.

Οικονομία, τουρισμός και στρατηγικές απώλειες

Αν και οι άμεσες επιπτώσεις είναι κυρίως πρακτικές –όπως η αύξηση της διάρκειας πτήσεων από και προς τη Ρωσία, τη Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν– η πραγματική απειλή είναι στρατηγική.

Η οικονομική και τουριστική διασύνδεση ανάμεσα στις δύο χώρες λειτουργούσε ως μηχανισμός αυτοσυγκράτησης. Όταν υπάρχει αμοιβαίο συμφέρον, κάθε πλευρά διστάζει πριν οδηγηθεί σε ακραίες ενέργειες, γιατί υπάρχει κάτι να χάσει. Τώρα, με τη διακοπή του εμπορίου, την απουσία τουριστικών ροών και το κλείσιμο των αεροδιαδρόμων, αυτή η «φυσική αναστολή» εξαφανίζεται.

Η εξέλιξη αυτή ενέχει σοβαρούς κινδύνους: χωρίς την ασπίδα των οικονομικών δεσμών, ανοίγει ο δρόμος για «πιο δραματικές και ανεπιθύμητες κλιμακώσεις», όπως προειδοποιεί ο αναλυτής.

Ο Ερντογάν και το όραμα ηγεμονίας στον μουσουλμανικό κόσμο

Η στάση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν ερμηνεύεται μόνο στο πλαίσιο της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης. Εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική επιδίωξη: την ανάδειξη της Τουρκίας ως της ισχυρότερης μουσουλμανικής δύναμης και τον ίδιο ως ηγέτη των Σουνιτών.

Όποτε εμφανίζεται ένα μείζον πρόβλημα σε μουσουλμανικό έδαφος –όπως η κρίση στη Γάζα– ο Ερντογάν το αξιοποιεί για να ενισχύσει την εικόνα του «προστάτη» του Ισλάμ. Το κάνει όμως προσεκτικά και μεθοδικά, βήμα προς βήμα, ώστε να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά οφέλη χωρίς να οδηγήσει τη χώρα του σε ανεξέλεγκτες περιπέτειες.

Η δυσκολία αποκατάστασης σχέσεων

Οι πιθανότητες για γρήγορη επαναπροσέγγιση Ισραήλ–Τουρκίας είναι ελάχιστες. Όπως επισημαίνει ο Κοέν-Γιαναροτσάκ, όσο συνεχίζεται ο πόλεμος στη Γάζα, είναι αδύνατο να «μπει το τζίνι ξανά στο μπουκάλι». Θεωρητικά, η αποκατάσταση των σχέσεων είναι εφικτή, αλλά πολιτικά θα έχει υψηλό κόστος για τον Ερντογάν, ο οποίος σήμερα αποκομίζει σημαντικό κεφάλαιο από τη στάση του.

Έτσι, αυτό που ξεκίνησε ως μια «προσωρινή διαμαρτυρία» μετατρέπεται πλέον σε μια δομική αλλαγή στις διμερείς σχέσεις, με συνέπειες που θα υπερβούν κατά πολύ τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα.

Η πλήρης ρήξη Τουρκίας–Ισραήλ αποτελεί μια εξέλιξη χωρίς ιστορικό προηγούμενο, η οποία διαμορφώνει νέο τοπίο στη Μέση Ανατολή. Η απουσία οικονομικής και τουριστικής αλληλεξάρτησης αφαιρεί το βασικό φρένο που απέτρεπε μέχρι τώρα τις δύο χώρες από την ανεξέλεγκτη αντιπαράθεση.

Την ίδια στιγμή, η κίνηση αυτή ενισχύει το όραμα του Ερντογάν να ηγηθεί του σουνιτικού κόσμου, σε μια περίοδο που η παλαιστινιακή υπόθεση συγκινεί βαθιά τις μουσουλμανικές κοινωνίες.

Η κρίση λοιπόν δεν είναι απλώς μια συγκυριακή όξυνση, συνιστά στρατηγική μετατόπιση με μακροχρόνιες συνέπειες. Είτε μέσω διπλωματικών εντάσεων είτε με νέες γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις, η πορεία Τουρκίας–Ισραήλ βρίσκεται πλέον σε αχαρτογράφητα νερά, θέτοντας σε δοκιμασία την περιφερειακή σταθερότητα.

Με πληροφορίες από Jerusalem Post