Η χώρα του "έλα μωρέ" – Γιατί δεν λύνουμε ποτέ τα μεγάλα προβλήματα

Μπάμπης Παπασπύρος

Στην Ελλάδα έχουμε μια ιδιόμορφη συνήθεια: να μιλάμε συνεχώς για τα “μεγάλα” προβλήματα και ταυτόχρονα να ζούμε μέσα σε έναν λαβύρινθο από μικρά, καθημερινά ζητήματα που όλοι βλέπουμε, όλοι αναγνωρίζουμε, αλλά σχεδόν ποτέ δεν λύνουμε.

Οι εφημερίδες, τα κανάλια και τα social media γεμίζουν καθημερινά με συζητήσεις για την οικονομία, την ανεργία, την υγεία, την παιδεία, την ασφάλεια. Σαφώς, αυτά είναι ζητήματα πρώτης γραμμής, θεμέλια πάνω στα οποία χτίζεται το μέλλον μιας χώρας.

Όμως υπάρχει μια αλήθεια που σπάνια παραδεχόμαστε:

• Τα μεγάλα προβλήματα δεν λύνονται, αν πρώτα δεν τακτοποιηθούν τα μικρά.
• Τα μικρά που προσπερνάμε

Μιλάμε για απλά, αυτονόητα ζητήματα:

• Μια λακκούβα στον δρόμο που μένει ανοιχτή μήνες.
• Ένα πεζοδρόμιο γεμάτο εμπόδια, που αναγκάζει τους πεζούς να περπατούν στον δρόμο.
• Ένα δημόσιο έντυπο που απαιτεί τρεις υπογραφές και δύο σφραγίδες, ενώ θα έπρεπε να ολοκληρώνεται με ένα κλικ.
• Ένας φωτεινός σηματοδότης που έχει χαλάσει εδώ και καιρό και περιμένει το “σύντομα” που δεν έρχεται ποτέ.
• Η μη εκτέλεση προληπτικής συντήρησης συστημάτων & υποδομών, που αν και σχετικά φτηνού κόστους όταν δεν γίνεται θα οδηγήσει σε απαξίωση, μη διαθεσιμότητα και υψηλό κόστος επισκεύης ή και αντικατάστασης...

Όλοι τα βλέπουν. Όλοι τα σχολιάζουν. Κι όμως, σχεδόν πάντα τα προσπερνάνε όσοι έχουν αρμοδιότητα με τη φράση:

«Έλα μωρέ, σιγά το θέμα… έχουμε πιο σοβαρά να ασχοληθούμε.»

Η παγίδα του «έλα μωρέ»

Η φράση αυτή είναι ο απόλυτος "δολοφόνος" της αλλαγής. Όχι μόνο γιατί αφήνει το πρόβλημα άλυτο, αλλά γιατί δημιουργεί μια κουλτούρα αδράνειας και μόνιμης αναβολής.

Η νοοτροπία του “δεν βαριέσαι” έχει δύο σοβαρές συνέπειες:

Συσσώρευση εμποδίων

Όταν μικρά προβλήματα μένουν άλυτα, μαζεύονται. Και όταν μαζεύονται, δημιουργούν έναν αδιαπέραστο τοίχο, που καθιστά οποιαδήποτε μεγαλύτερη αλλαγή εξαιρετικά δύσκολη και υψηλού κόστους. Θέλεις να αναβαθμίσεις τις μετακινήσεις; Αν οι δρόμοι είναι γεμάτοι λακκούβες, το πρώτο σου πρόβλημα είναι η υποδομή. Θέλεις να ψηφιοποιήσεις τις υπηρεσίες; Αν οι πολιτικοί, οι υπάλληλοι και τα συστήματα δουλεύουν με λογικές του 1980, το πρώτο σου πρόβλημα είναι η νοοτροπία και η οργάνωση.

Καλλιέργεια κουλτούρας αδιαφορίας

Όταν οι πολίτες βλέπουν ότι ούτε τα αυτονόητα δεν φτιάχνονται, πώς να πιστέψουν ότι θα λυθούν τα μεγάλα; Έτσι γεννιέται η απάθεια. Οι πολίτες παύουν να διεκδικούν, οι υπεύθυνοι παύουν να προσπαθούν, και όλοι ζούμε με μια μόνιμη αίσθηση στασιμότητας.

Η ειρωνεία των “εύκολων” λύσεων

Το πιο παράδοξο; Αυτά τα μικρά προβλήματα είναι συνήθως τα πιο εύκολα και φθηνά να λυθούν. Δεν απαιτούν πολυετείς σχεδιασμούς, τεράστιες επενδύσεις ή πολιτικές υπερβάσεις.

Απαιτούν τρία πράγματα:

• Οργάνωση – Να ξέρεις ποιος κάνει τι και πότε.
• Βούληση – Να υπάρχει η απόφαση ότι το πρόβλημα πρέπει να λυθεί τώρα, όχι “όταν μπορέσουμε”.
• Ευθύνη – Να αναλαμβάνει κάποιος την υποχρέωση και το κόστος της επίλυσης.

Κι όμως, αυτά τα απλά προαπαιτούμενα σπάνια συναντώνται. Έτσι, η μικρή λακκούβα γίνεται κρατήρας. Το μικρό γραφειοκρατικό εμπόδιο γίνεται γόρδιος δεσμός. Το ένα χαλασμένο φανάρι γίνεται10 και γίνεται μόνιμο πρόβλημα...

Η αντιστροφή της λογικής

Η συνηθισμένη σκέψη είναι: “Ας λύσουμε πρώτα τα μεγάλα, κι έπειτα ασχολούμαστε με τα μικρά.”

Αλλά η πραγματικότητα είναι ακριβώς αντίστροφη.

Τα μικρά είναι οι “πρόβες” για τα μεγάλα. Αν δεν μπορείς να διορθώσεις μια λακκούβα, πώς θα διορθώσεις την οικονομία; Αν δεν μπορείς να καθαρίσεις ένα πάρκο, πώς θα οργανώσεις ένα σύστημα υγείας;

Η επιτυχία στα μικρά χτίζει εμπιστοσύνη και κουλτούρα αποτελεσματικότητας. Κι όταν μια κοινωνία βλέπει άμεσες, χειροπιαστές αλλαγές στην καθημερινότητά της, τότε αποκτά το θάρρος και την απαίτηση για αλλαγές και στα μεγάλα.

Το τίμημα της αδιαφορίας

Αν συνεχίσουμε να προσπερνάμε τα μικρά προβλήματα, το αποτέλεσμα θα είναι πάντα το ίδιο: αυτά θα διογκώνονται μέχρι να γίνουν βουνά. Και τότε, η αντιμετώπισή τους θα είναι όχι μόνο ακριβή, αλλά και εξαιρετικά δύσκολη.

Κάθε μέρα που αφήνουμε τα μικρά προβλήματα άλυτα, χάνουμε δύο φορές:

Μία φορά από την άμεση ταλαιπωρία που μας προκαλούν.

Και μία δεύτερη από την υπονόμευση της συλλογικής μας πεποίθησης ότι “κάτι μπορεί να αλλάξει”.

Αν δεν αλλάξει η νοοτροπία, η φράση “έλα μωρέ” θα μείνει για πάντα μαζί μας. Όχι απλώς σαν μια καθημερινή δικαιολογία, αλλά σαν το ανεπίσημο εθνικό μας μότο...

Η μάχη για τα μεγάλα προβλήματα κερδίζεται στο μέτωπο των μικρών.

Αν οι αρμόδιοι σε όλα τα επίπεδα αρχίσουν να λύνουν τα αυτονόητα, θα βρούν δρόμους ανοιχτούς για τα σημαντικά. Αν συνεχίσουν να λέμε “σιγά το θέμα”, θα ζούμε μόνιμα σε μια χώρα που σκοντάφτει ξανά και ξανά στα ίδια μικρά εμπόδια μέχρι να τα βαφτίσει μοιραία.