Η παράγραφος 16 του κανονισμού SAFE και τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας: Μύθος ή πραγματικότητα;

Μπάμπης Παπασπύρος

Η πρόσφατη έγκριση του ευρωπαϊκού κανονισμού για την Ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανίας μέσω του προγράμματος SAFE (Security Action for Europe) έφερε στο προσκήνιο μια σειρά από ερμηνείες σχετικά με τις προβλέψεις του και τη σχέση τους με τα εθνικά συμφέροντα των κρατών-μελών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκέντρωσε η παράγραφος 16 του κανονισμού, η οποία ορίζει τα εξής:

"The guarantees shall provide assurances that the involvement of the contractor or subcontractor in the common procurement does not contravene the security and defence interests of the Union and its Member States as established in the framework of the common foreign and security policy pursuant to Title V of the Treaty on European Union."

Η πρόβλεψη αυτή έχει ερμηνευθεί από ορισμένα ελληνικά μέσα ενημέρωσης ως «ασπίδα» προστασίας για τα κράτη-μέλη απέναντι σε τρίτες χώρες που απειλούν την κυριαρχία ή την ασφάλειά τους με την Τουρκία να υπονοείται ξεκάθαρα σε αυτό το πλαίσιο. Τίτλοι όπως "Μήνυμα Κομισιόν σε Τουρκία: Όποιος απειλεί κράτος-μέλος της ΕΕ αποκλείεται από την ευρωάμυνα" ενισχύουν την εντύπωση ότι η Ελλάδα αποκτά νομικά κατοχυρωμένη υποστήριξη εντός της ΕΕ έναντι των τουρκικών προκλήσεων.

Όμως, πόσο ανταποκρίνονται οι παραπάνω τίτλοι στην πραγματικότητα; Και κυρίως: προσφέρει πράγματι η παράγραφος 16 του SAFE την προστασία που πιστεύεται ευρέως;

Ερμηνεία της Παραγράφου 16

Η παράγραφος δεν μιλά ρητά για αποκλεισμό τρίτων χωρών από ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα, ούτε κατονομάζει την Τουρκία ή κάποια άλλη χώρα. Το βασικό της περιεχόμενο αφορά εγγυήσεις που πρέπει να παρέχονται κατά την υλοποίηση κοινών εξοπλιστικών προμηθειών, ώστε να διασφαλίζεται πως η συμμετοχή αναδόχων ή υπεργολάβων δεν αντιβαίνει στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της Ένωσης και των κρατών-μελών.

Η κρίσιμη διατύπωση είναι η φράση:

“as established in the framework of the common foreign and security policy pursuant to Title V of the Treaty on European Union.”

Η κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική της ΕΕ (ΚΕΑΠ), στην οποία παραπέμπει το άρθρο, απαιτεί ομοφωνία μεταξύ των κρατών-μελών για την υιοθέτηση δεσμευτικών θέσεων ή μέτρων. Αυτό σημαίνει ότι η εφαρμογή της παραγράφου 16 εξαρτάται άμεσα από την πολιτική βούληση όλων των μελών της Ένωσης και όχι μόνο από την εκτίμηση ενός κράτους-μέλους για το τι συνιστά απειλή στα συμφέροντά του.

Άρα, αν η Ελλάδα θεωρεί ότι η συμμετοχή μιας τουρκικής εταιρείας σε κοινό ευρωπαϊκό εξοπλιστικό πρόγραμμα παραβιάζει τα συμφέροντά της, αυτό δεν αρκεί από μόνο του για να την αποκλείσει. Θα απαιτηθεί συναίνεση ή τουλάχιστον η απουσία αντίρρησης των υπολοίπων κρατών-μελών.

Πρακτική διάσταση: Μπορεί η Τουρκία να αποκλειστεί;

Η Τουρκία δεν είναι κράτος-μέλος της ΕΕ. Παράλληλα, οι σχέσεις της με την Ένωση και κυρίως με κράτη-μέλη όπως η Ελλάδα και η Κύπρος είναι συχνά τεταμένες. Ωστόσο, η Τουρκία, ως τρίτη χώρα, διατηρεί εμπορικές, αμυντικές και τεχνολογικές συνεργασίες με ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ισπανία ή η Γερμανία. Σε αυτό το πλαίσιο, η πιθανότητα εμπλοκής τουρκικών εταιρειών μέσω συνεργειών ή υπεργολαβιών δεν είναι θεωρητική. Μόλις χθες εγκρίθηκαν 150 δισ € για το πρόγραμμα SAFE και οι όροι συμμετοχής τρίτων χωρών όπως η τουρκία ...

Η παράγραφος 16 θέτει ένα φίλτρο ασφαλείας, αλλά όχι με τρόπο αυτοματοποιημένο. Δηλαδή, δεν ορίζει ρητά απαγόρευση συμμετοχής «τρίτων χωρών που απειλούν κράτη-μέλη», αλλά ζητά εγγυήσεις ότι δεν τίθεται σε κίνδυνο η ευρωπαϊκή ασφάλεια. Η ερμηνεία αυτής της πρόβλεψης, επομένως, παραμένει πολιτική και όχι νομικά δεσμευτική.

Σε περίπτωση που προκύψει πρόταση ανάθεσης έργου σε τουρκική εταιρεία, η Ελλάδα θα πρέπει να τεκμηριώσει γιατί αυτό αντιβαίνει στην ευρωπαϊκή πολιτική ασφαλείας, και να πείσει τους εταίρους της. Αυτό είναι εφικτό μεν, αλλά όχι εξασφαλισμένο.

Τίτλοι των ΜΜΕ: Πραγματικότητα ή Υπερβολή;

Η δημοσιογραφική απόδοση του θέματος συχνά συνοψίζεται σε υπεραπλουστευτικούς τίτλους, όπως πχ: "Μήνυμα Κομισιόν στην Τουρκία: Μπορεί να αποκλειστεί μια τρίτη χώρα από την ευρωάμυνα αν απειλεί κράτος-μέλος" , "Όποιος απειλεί κράτος-μέλος αποκλείεται από την ευρωάμυνα" δεν αποτυπώνει με ακρίβεια το πλαίσιο. Η παράγραφος 16 δεν καθιερώνει αυτόματο αποκλεισμό, αλλά θέτει ένα πλαίσιο αξιολόγησης που υπόκειται σε πολιτική κρίση και ενίοτε αμοιβαίους συμβιβασμούς.

Η ανάγκη για εθνική εγρήγορση και για συμμαχίες εντός της ΕΕ είναι παρούσα. Δεν αρκεί η ύπαρξη ενός κανονισμού,  απαιτείται και συνεχής διπλωματική προσπάθεια ώστε να αξιοποιηθούν τα διαθέσιμα εργαλεία σε όφελος της εθνικής ασφάλειας.

Η παράγραφος 16 του SAFE είναι μια θετική εξέλιξη καθώς παρέχει τη δυνατότητα αποκλεισμού οντοτήτων που αντιβαίνουν στα κοινά συμφέροντα της ΕΕ και των μελών της. Όμως, δεν αποτελεί πανάκεια, ούτε προσφέρει αυτόματες εγγυήσεις για αποκλεισμό τρίτων χωρών όπως η Τουρκία.

Η ουσιαστική προστασία των ελληνικών εθνικών συμφερόντων δεν θα προκύψει από μια απλή πρόβλεψη σε έναν κανονισμό, αλλά από πολιτική βούληση, τεκμηρίωση, και έξυπνη διπλωματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών θεσμών. Οι δημοσιογραφικές ερμηνείες, όσο ενθαρρυντικές και αν είναι, οφείλουν να εναρμονίζονται με τη νομική πραγματικότητα.