Άνοιγμα της ελληνικής βιομηχανίας προς τον αμυντικό τομέα: Προοπτικές, προκλήσεις και ο ρόλος της διττής χρήσης τεχνολογιών

Μπάμπης Παπασπύρος

Η ελληνική βιομηχανία βρίσκεται σε μια κομβική στιγμή, με την ενίσχυση της παρουσίας της στον αμυντικό τομέα να αποτελεί μια σημαντική πρόκληση, αλλά και ευκαιρία.

Η ελληνική βιομηχανία μπορεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη του αμυντικού τομέα, αξιοποιώντας στρατηγικές συνεργασίες, τεχνολογικές καινοτομίες, καθώς και την προοπτική της διττής χρήσης τεχνολογιών (dual-use technologies). Οι τεχνολογίες διττής χρήσης, που μπορούν να εφαρμοστούν τόσο για στρατιωτικούς όσο και για πολιτικούς σκοπούς, αποτελούν μια ισχυρή γέφυρα που διευκολύνει τη μετάβαση της ελληνικής βιομηχανίας στην αμυντική παραγωγή.

Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, σε συνδυασμό με τις σύγχρονες απειλές ασφαλείας και την ανάγκη για διαρκή ενίσχυση της εθνικής άμυνας, δημιουργούν ένα περιβάλλον στο οποίο η ανάπτυξη μιας ισχυρής εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας μπορεί να παίξει κρίσιμο ρόλο.

Ιστορική Αναδρομή και Παρούσα Κατάσταση

Η ελληνική αμυντική βιομηχανία, με αιχμή του δόρατος επιχειρήσεις όπως η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ), τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ), η ΕΛΒΟ και τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, έχει μια μακρά παράδοση αλλά αντιμετωπίζει χρόνιες προκλήσεις. Αυτές περιλαμβάνουν την συσσώρευση χρεών, τις δομικές αδυναμίες σε επίπεδο οργάνωσης-διαχείρισης και την αδυναμία εκμετάλλευσης των σύγχρονων τεχνολογιών. Ωστόσο, η στρατηγική θέση της χώρας στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης, και οι αυξανόμενες γεωπολιτικές προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, εντείνουν την ανάγκη για ενίσχυση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας.

Διεθνείς Συνεργασίες και Ευκαιρίες

Η συμμετοχή της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει ευκαιρίες για διεθνή συνεργασία & χρηματοδότηση στον αμυντικό τομέα. Φορείς όπως το NIF, το DIANA, η EDA, η PESCO και το EDF διαδραματίζουν καίριο ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία .

Παράλληλα η συνεργασία με διεθνείς αμυντικές βιομηχανίες μπορεί να οδηγήσει στη μεταφορά τεχνογνωσίας. Η πρόσφατη συμφωνία για την αγορά των γαλλικών μαχητικών αεροσκαφών Rafale και των φρεγατών Belharra & και της επικείμενης απόκτησης των F-35,  απαιτεί σύμπραξη με ισχυρούς διεθνείς παίκτες στον αμυντικό τομέα, ενώ ανοίγει το δρόμο για συμπαραγωγή ή μεταφορά τεχνολογίας στην ελληνική βιομηχανία.

Επίσης, η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί από τη συμμετοχή της σε διεθνή δίκτυα έρευνας και ανάπτυξης, όπου εταιρείες τεχνολογίας και αμυντικά ινστιτούτα συνεργάζονται για την παραγωγή προηγμένων συστημάτων. Τέτοιες συμπράξεις θα μπορούσαν να διευκολύνουν την είσοδο ελληνικών εταιρειών στην παγκόσμια αγορά αμυντικών προϊόντων.

Ο Ρόλος των Τεχνολογιών Διττής Χρήσης

Οι Τεχνολογίες διττής χρήσης και οι σχετικές ρυθμίσεις, ορίζονται στο δίκαιο της ΕΕ (Παράρτημα Ι του Κανονισμού (EΕ) Αρ. EΕ 2021/821) ως προϊόντα και τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για μη στρατιωτικούς σκοπούς, αλλά ενδέχεται να έχουν στρατιωτικές εφαρμογές. 

Οι τεχνολογίες διττής χρήσης αναφέρονται σε καινοτομίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε στρατιωτικά προϊόντα ή υπηρεσίες. Η δυνατότητα αυτή διευκολύνει έμμεσα την είσοδο της βιομηχανίας στον αμυντικό τομέα, καθώς επιτρέπει τη μεταφορά γνώσης και τεχνογνωσίας από τον πολιτικό στον στρατιωτικό τομέα, μειώνοντας το κόστος ανάπτυξης νέων προϊόντων και υπηρεσιών.

Πολλά σύγχρονα πεδία τεχνολογίας, όπως τα drones, η τεχνητή νοημοσύνη, η κυβερνοασφάλεια, η ρομποτική και οι επικοινωνίες, έχουν εφαρμογές τόσο στην πολιτική όσο και στη στρατιωτική σφαίρα. Αυτό σημαίνει ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις μπορούν να αναπτύξουν προϊόντα που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αναγκών, από τις υποδομές ασφαλείας και τις έξυπνες πόλεις, έως τα συστήματα επικοινωνίας και τις στρατιωτικές πλατφόρμες. Η ευελιξία αυτή καθιστά πιο βιώσιμη την επένδυση στην αμυντική βιομηχανία, καθώς δεν περιορίζεται μόνο στις στρατιωτικές ανάγκες.

Παραδείγματα Τεχνολογιών Διττής Χρήσης

Κυβερνοασφάλεια: Η ασφάλεια των δικτύων είναι κρίσιμη τόσο για στρατιωτικές όσο και για πολιτικές εφαρμογές. Εταιρείες που αναπτύσσουν συστήματα κυβερνοασφάλειας για επιχειρήσεις ή κυβερνήσεις μπορούν να επεκταθούν και στον αμυντικό τομέα, παρέχοντας λύσεις για στρατιωτικά δίκτυα και επικοινωνίες.

Μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones): Τα drones έχουν ευρεία χρήση στον πολιτικό τομέα, όπως η επιτήρηση, η γεωργία ακριβείας και η χαρτογράφηση. Παράλληλα, χρησιμοποιούνται ευρέως για στρατιωτικές εφαρμογές. Οι ελληνικές βιομηχανίες που αναπτύσσουν τέτοιες τεχνολογίες μπορούν να καλύψουν και τις δύο αγορές, αυξάνοντας τη βιωσιμότητα των επενδύσεών τους.

Ναυτιλία και ναυπηγική: Η ναυπηγική βιομηχανία στην Ελλάδα, με ιστορία δεκαετιών στον πολιτικό τομέα, μπορεί να μεταφέρει τεχνογνωσία και σε αμυντικά προγράμματα. Η παραγωγή στρατιωτικών σκαφών και φρεγατών μπορεί να επωφεληθεί από τις εξελίξεις στη ναυτιλία πολιτικού σκοπού, όπως η χρήση πράσινων τεχνολογιών και η βελτιστοποίηση καυσίμων.

Τεχνητή νοημοσύνη (AI): Η ανάπτυξη συστημάτων AI έχει εφαρμογές τόσο στην πολιτική βιομηχανία, όπως οι έξυπνες πόλεις και η βιομηχανική αυτοματοποίηση, όσο και στη στρατιωτική, για την αυτόνομη λειτουργία συστημάτων μάχης ή την ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο.

Οικονομικά Οφέλη από τη Διττή Χρήση Τεχνολογιών

Η χρήση τεχνολογιών διττής χρήσης μειώνει το κόστος εισόδου της ελληνικής βιομηχανίας στον αμυντικό τομέα, καθώς η ανάπτυξη ενός προϊόντος ή μιας τεχνολογίας μπορεί να χρηματοδοτηθεί από πολλαπλές πηγές και να στοχεύσει σε ευρύτερες αγορές. Αυτό επιτρέπει στις εταιρείες να προσαρμοστούν καλύτερα στις απαιτήσεις της αγοράς και να παραμείνουν ανταγωνιστικές.

Επιπλέον, η διεθνοποίηση της παραγωγής προϊόντων διττής χρήσης διευκολύνει την είσοδο των ελληνικών επιχειρήσεων σε διεθνείς αγορές, τόσο στον πολιτικό όσο και στον στρατιωτικό τομέα. Οι τεχνολογίες αυτές επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να ανταγωνίζονται ισχυρότερους ξένους παίκτες, αυξάνοντας την εξωστρέφεια και την ανταγωνιστικότητά τους.

Προκλήσεις και Προτάσεις

Παρά τις ευκαιρίες, η ελληνική βιομηχανία αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις στην προσπάθεια εισόδου στον αμυντικό τομέα. Η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού,  σταθερής χρηματοδότησης, η γραφειοκρατία και οι περιορισμοί σε επίπεδο παραγωγής αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες. Επιπλέον, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού κυρίως λόγω μικρής κλίμακα της ελληνικής αγοράς, δημιουργεί περιορισμούς στην ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα νέων προγραμμάτων.

Για να επιτύχει το άνοιγμα της ελληνικής βιομηχανίας προς τον αμυντικό τομέα, απαιτούνται στρατηγικές δράσεις:

• Αναβάθμιση των υποδομών και της τεχνολογίας: Η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει σε σύγχρονες υποδομές και να αναβαθμίσει τις υπάρχουσες μονάδες παραγωγής, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης αμυντικής τεχνολογίας.
• Διασύνδεση με την ακαδημαϊκή κοινότητα: Η δημιουργία δικτύων συνεργασίας μεταξύ βιομηχανίας και πανεπιστημίων θα μπορούσε να ενισχύσει την καινοτομία, προσφέροντας εξειδικευμένο προσωπικό, νέες ιδέες και τεχνολογικές λύσεις στον τομέα της άμυνας.
• Διεθνοποίηση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας: Η εξωστρέφεια είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα της αμυντικής βιομηχανίας. Η συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις, η σύναψη στρατηγικών συνεργασιών με ξένες εταιρείες και η διείσδυση σε ξένες αγορές είναι καθοριστικής σημασίας.
• Ενίσχυση της κρατικής υποστήριξης και των θεσμικών παρεμβάσεων: Η πολιτεία πρέπει να παίξει ενεργό ρόλο στη δημιουργία ενός ευνοϊκού θεσμικού πλαισίου και συνεκτικού σχεδίου το οποίο θα στηρίζει τις βιομηχανίες που επιθυμούν να επεκταθούν στον αμυντικό τομέα.
• Φορολογικά κίνητρα, άρση γραφειοκρατικών εμποδίων και διευκόλυνση των εξαγωγών είναι μερικά από τα μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν.

Συμπέρασμα

Η διττή χρήση τεχνολογιών είναι ένας βασικός παράγοντας που καθιστά εφικτό το άνοιγμα της ελληνικής βιομηχανίας προς τον αμυντικό τομέα. Με την αξιοποίηση αυτών των τεχνολογιών, οι ελληνικές εταιρείες μπορούν να αναπτύξουν προϊόντα και υπηρεσίες που καλύπτουν πολλαπλούς τομείς, τόσο πολιτικούς όσο και στρατιωτικούς, ενισχύοντας τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητά τους. Οι ευκαιρίες είναι πολλές, και με την κατάλληλη στρατηγική, η ελληνική βιομηχανία μπορεί να διαδραματίσει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στον αμυντικό τομέα, όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο.

Το άνοιγμα της ελληνικής βιομηχανίας προς τον αμυντικό τομέα δεν είναι μόνο εφικτό αλλά και αναγκαίο, με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της χώρας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. 

Παρά τις προκλήσεις, η κατάλληλη στρατηγική, οι επενδύσεις στην τεχνολογία και η διεθνής συνεργασία μπορούν να μετατρέψουν την ελληνική αμυντική βιομηχανία σε έναν δυναμικό και καινοτόμο κλάδο με σημαντική προστιθέμενη αξία για την οικονομία και την εθνική ασφάλεια.